राष्ट्राच्या दोन महान विभूतींची प्रेरणादायक आठवण

Gandhi Jayanti 2025 प्रत्येक वर्षी २ ऑक्टोबर हा दिवस भारतासाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि प्रेरणादायक दिवस असतो. याच दिवशी भारताच्या दोन महान राष्ट्रनेत्यांचा जन्म झाला — महात्मा गांधी आणि लाला बहादूर शास्त्री. या दिवशी आपण केवळ त्यांची जयंती साजरी करत नाही, तर त्यांच्या विचारांची आणि कार्यांची आठवण ठेवत, ती आपल्या जीवनात उतरवण्याचा संकल्पही करतो.

 

 

 

महात्मा गांधी, ज्यांना आपण ‘राष्ट्रपिता’ म्हणतो, हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे सर्वोच्च नेते होते. त्यांनी सत्य आणि अहिंसेच्या मार्गाने संपूर्ण देशाला एकत्र बांधले आणि ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध शांततेच्या मार्गाने क्रांती घडवली. गांधीजींचे विचार फक्त भारतापुरते मर्यादित राहिले नाहीत, तर जगभरातील अनेक नेत्यांना त्यांनी प्रेरणा दिली. त्यांची "सत्याग्रह", "स्वदेशी", "नम्रता" आणि "सर्वधर्मसमभाव" या तत्त्वांवर आधारित चळवळ आजही जगभर आदर्श मानली जाते. त्यांनी खादी वापरून स्वावलंबनाचा संदेश दिला, आणि शेवटच्या घटकासाठी काम करून खऱ्या अर्थाने लोकशाहीची मूल्यं रुजवली.दुसरीकडे, लाला बहादूर शास्त्री हे भारताचे दुसरे पंतप्रधान होते. साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि कठोर परिश्रम हे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे खरे गूण होते. शास्त्रीजींनी "जय जवान, जय किसान" हा नारा दिला, जो आजही तितकाच समर्पक आहे. त्यांनी देशाच्या कृषी आणि संरक्षण क्षेत्रात मोठे बदल घडवले. १९६५ च्या भारत-पाक युद्धाच्या काळात त्यांनी दाखवलेली नेतृत्वगुण आणि निर्धार संपूर्ण देशासाठी प्रेरणादायक ठरला. ते स्वतः एक सामान्य कुटुंबातून आले होते, आणि म्हणूनच त्यांना सामान्य माणसाच्या समस्या अधिक समजत होत्या. त्यांनी कधीही सत्तेचा दुरुपयोग केला नाही, आणि अत्यंत साध्या जीवनशैलीने जगले.

 

 

 

२ ऑक्टोबर हा दिवस केवळ सुट्टीचा दिवस नसून, तो एक आत्मचिंतनाचा दिवस असावा. या दिवशी आपण महात्मा गांधींच्या अहिंसा व सत्याच्या तत्त्वांचा विचार करायला हवा आणि लाला बहादूर शास्त्रींच्या कष्ट, देशभक्ती आणि प्रामाणिकपणाचा आदर्श ठेवायला हवा. शिक्षणसंस्था, शाळा, महाविद्यालयांमध्ये या दिवशी विशेष कार्यक्रम घेतले जातात, जिथे विद्यार्थ्यांना या दोन नेत्यांच्या कार्याचा परिचय करून दिला जातो.आजच्या युगात, जिथे सामाजिक तणाव, राजकीय अस्थिरता आणि व्यक्तिगत स्वार्थ वाढत आहे, तिथे गांधीजींचा अहिंसेचा मार्ग आणि शास्त्रीजींचा निःस्वार्थ देशसेवेचा आदर्श अधिकच महत्त्वाचा ठरतो. आपण सर्वांनी त्यांच्या विचारांना आपल्या आयुष्यात स्थान द्यावे, हीच खरी त्यांना आदरांजली ठरेल.महात्मा गांधी आणि लाला बहादूर शास्त्री यांची जयंती म्हणजे एका चिरंतन प्रेरणेचा स्त्रोत आहे. या दोघांच्या जीवनकथांमधून आपण नीतिमत्तेचे, सत्याचे, साधेपणाचे आणि कर्तव्यपरायणतेचे धडे घ्यावेत, आणि आपल्या राष्ट्राच्या प्रगतीसाठी योगदान द्यावे, हीच आजच्या दिवसाची खरी शिकवण आहे.

 

 

 

महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA) ही भारत सरकारची एक महत्त्वाची आणि ऐतिहासिक योजना आहे, जी ग्रामीण भागातील गरिबांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देण्यासाठी 2005 साली सुरू करण्यात आली. ही योजना महात्मा गांधींच्या स्वावलंबन, श्रमप्रतिष्ठा आणि ग्रामविकासाच्या विचारांना समर्पित आहे. त्यामुळेच या योजनेला त्यांच्या नावाने संबोधले जाते.या योजनेचा मुख्य उद्देश ग्रामीण भागातील लोकांना त्यांच्या गावातच कामाची हमी देणे हा आहे, जेणेकरून त्यांना शहरांकडे स्थलांतर करावे लागू नये. MGNREGA अंतर्गत प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबातील एका प्रौढ सदस्याला वर्षात किमान 100 दिवसांचा मजुरीवर आधारित रोजगार मिळण्याची कायदेशीर हमी दिली जाते. कामांमध्ये प्रामुख्याने शेतीपूरक, जलसंवर्धन, वृक्षारोपण, रस्ते बांधणी, जलतरण टाक्या आणि तळ्यांचे खोलीकरण इत्यादी श्रमाधिष्ठित कामांचा समावेश असतो.

 

 

या योजनेमुळे ग्रामीण भागातील बेरोजगार लोकांना आर्थिक स्थैर्य मिळाले असून, अनेक कुटुंबांच्या जीवनमानात सुधारणा झाली आहे. विशेषतः महिलांना, अनुसूचित जाती-जमातींना आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांना या योजनेत प्राधान्य दिले जाते. यामुळे सामाजिक समावेश आणि आर्थिक समता साधण्यास मदत झाली आहे.MGNREGA ही योजना पारदर्शकतेवर आणि उत्तरदायित्वावर आधारित आहे. कामासाठी अर्ज केल्यानंतर 15 दिवसांत काम दिले गेले नाही, तर अर्जदाराला 'बेरोजगारी भत्ता' देण्याची तरतूद आहे. या योजनेतील कामांचे नोंदी ऑनलाइन ठेवण्यात येतात आणि मजुरांना थेट त्यांच्या बँक खात्यात मजुरी दिली जाते, त्यामुळे भ्रष्टाचाराला आळा बसतो.

 

 

 

महात्मा गांधी यांच्या ग्रामस्वराज्याच्या संकल्पनेला साकार करण्याचा प्रयत्न या योजनेतून दिसतो. त्यांनी नेहमीच स्थानिक विकासावर भर दिला होता आणि ग्रामीण भाग स्वयंपूर्ण व्हावा, असे त्यांचे स्वप्न होते. MGNREGA ही योजना हे त्याच स्वप्नाचे एक आधुनिक रूप आहे, जिथे कामाच्या बदल्यात गरिबांना सन्मान आणि रोजगार दोन्ही मिळतो.आजही ही योजना भारतातील सर्वांत मोठ्या सार्वजनिक रोजगार योजनांपैकी एक आहे. अनेक राज्यांमध्ये या योजनेच्या माध्यमातून जलसंधारण, हरित क्षेत्र वाढ, भूमी सुधारणे यासारखे शाश्वत विकासाचे उद्दिष्ट साधले जात आहेत. त्यामुळे ही योजना केवळ रोजगारपुरती मर्यादित न राहता, पर्यावरणीय आणि सामाजिक परिवर्तन घडवणारी ठरली आहे.महात्मा गांधी रोजगार हमी योजना हे ग्रामीण भारताच्या स्वाभिमानाचे प्रतीक ठरले असून, लाखो गरीब नागरिकांना जगण्यासाठी एक आधार मिळवून देणारी योजना ठरली आहे. त्यामुळे या योजनेचे सतत सशक्तीकरण करणे ही काळाची गरज आहे.