शिक्षक दिन ५ सप्टेंबर की ५ ऑक्टोबरला ?

World Teachers Day शिक्षकांचे कार्य म्हणजे केवळ ज्ञान देणे नव्हे, तर भावी पिढी घडवण्याचं मोठं जबाबदारीचं काम असतं. त्यामुळेच जगभरात शिक्षकांचा सन्मान करण्यासाठी 'शिक्षक दिन' साजरा केला जातो. मात्र भारतात शिक्षक दिन ५ सप्टेंबर रोजी साजरा केला जातो, तर आंतरराष्ट्रीय पातळीवर ५ ऑक्टोबर रोजी ‘जागतिक शिक्षक दिन’ पाळला जातो. या दोन वेगवेगळ्या तारखा अनेकांना गोंधळात टाकतात. या फरकामागचं कारण समजून घेण्यासाठी इतिहासात डोकावणं गरजेचं आहे.

 

 

भारतामध्ये शिक्षक दिन साजरा होण्याची सुरुवात १९६२ साली झाली. देशाचे दुसरे राष्ट्रपती, आणि एक प्रखर विद्वान, तत्वज्ञ, शिक्षणतज्ज्ञ आणि शिक्षक म्हणून ओळखले जाणारे डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांच्या जयंतीनिमित्त हा दिवस निवडण्यात आला. एक प्रसंग प्रसिद्ध आहे की, त्यांच्या काही शिष्यांनी आणि सहकाऱ्यांनी त्यांचा वाढदिवस साजरा करण्याची विनंती केली असता, त्यांनी नम्रपणे सांगितलं, "जर तुम्ही माझ्या वाढदिवसाला शिक्षक दिन म्हणून साजरा केला, तर मला अभिमान वाटेल." त्यांच्या या शब्दांमुळे भारत सरकारने ५ सप्टेंबर हा दिवस अधिकृतपणे शिक्षक दिन म्हणून मान्यता दिली. तेव्हापासून आजवर या दिवशी देशभरात शिक्षकांच्या सन्मानार्थ कार्यक्रम घेतले जातात.

 

 

शाळा, महाविद्यालयं आणि शिक्षण संस्थांमध्ये विद्यार्थ्यांच्या वतीने शिक्षकांसाठी विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातात. विद्यार्थी शिक्षकांच्या भूमिकेत शाळा चालवत असतात, विविध स्पर्धा, भाषणं आणि नृत्य-नाटकांच्या माध्यमातून आपल्या शिक्षकांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करत असतात. या दिवशीचा उत्साह केवळ शैक्षणिक क्षेत्रापुरता मर्यादित राहत नाही, तर अनेक सामाजिक संस्था आणि सरकारही आदर्श शिक्षकांचा गौरव करून त्यांचा बहुमान करतात.

 

 

 

 

दुसरीकडे, जागतिक पातळीवर शिक्षक दिन ५ ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जातो. याची सुरुवात १९९४ साली युनेस्कोने केली. यापूर्वी १९६६ मध्ये युनेस्को आणि आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटनेने एक ऐतिहासिक दस्तावेज तयार केला होता, ज्यात शिक्षकांच्या हक्क, कर्तव्य, कामाच्या अटी, आणि सामाजिक दर्जा यावर भर देण्यात आला होता. "Recommendations concerning the Status of Teachers" या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या या दस्तावेजाच्या स्मरणार्थ ५ ऑक्टोबर ही तारीख 'World Teachers' Day' म्हणून घोषित करण्यात आली.

 

 

जागतिक शिक्षक दिनाचा उद्देश अधिक व्यापक आणि धोरणात्मक आहे. यामध्ये शिक्षकांचे हक्क, त्यांच्या सामाजिक व व्यावसायिक स्थितीतील सुधारणा, शैक्षणिक धोरणांमधील बदल, आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर शिक्षण व्यवस्था अधिक समावेशक आणि सर्वसमावेशक बनवण्यासाठी चर्चा केली जाते. विविध देशांत विविध पद्धतीने हा दिवस साजरा केला जातो, परंतु शिक्षकांचा सन्मान आणि शिक्षणप्रणालीत त्यांच्या योगदानाला मान्यता देणं हा उद्देश समान असतो.

 

 

 

२०२५ मध्ये जागतिक शिक्षक दिनाची थीम ‘Teachers at the heart of education recovery’ ही आहे. कोविडनंतरच्या काळात शिक्षणव्यवस्थेला मोठं हादरं बसलं. ऑनलाईन शिक्षण, डिजिटल अंतर, विद्यार्थी-शिक्षक यांच्यातील संवादात आलेला बदल, आणि गुणवत्तापूर्ण शिक्षणाची टंचाई अशा अनेक आव्हानांपुढे शिक्षकांनी धीरोदात्तपणे उभं राहत आपली भूमिका पार पाडली. अशा काळात शिक्षकांनी जे कार्य केलं, त्याच्या सन्मानार्थ या वर्षीची ही थीम ठरवण्यात आली आहे. शिक्षक हे केवळ शिक्षण देणारे नसून विद्यार्थ्यांचे मानसिक, सामाजिक आणि भावनिक मार्गदर्शक देखील असतात, हे कोविडकाळात अधिक ठळकपणे दिसून आलं.

 

 

भारतासारख्या विकसनशील देशात, जिथे शिक्षण ही सामाजिक प्रगतीची किल्ली मानली जाते, तिथे शिक्षकांची भूमिका अधिकच महत्त्वाची ठरते. भारतात शिक्षक हे केवळ अभ्यासक्रम शिकवणारे नसतात, तर ते विद्यार्थ्यांचे आदर्श, मार्गदर्शक आणि अनेकदा पालकांच्याही पुढे जाऊन त्यांचं आयुष्य घडवणारे असतात. ग्रामीण भागात तर अनेक ठिकाणी शिक्षक ही एकमेव साक्षरतेची आशा असतात. अशा परिस्थितीत शिक्षक दिनाचा खरा अर्थ फक्त एक दिवस त्यांचा सत्कार करून संपत नाही, तर त्यांना योग्य प्रशिक्षण, वेतन, संसाधनं आणि सन्मान मिळणं हेही तितकंच महत्त्वाचं आहे.

 

 

 

 

 

आज भारतात नवनवीन शैक्षणिक धोरणं राबवली जात आहेत. ‘नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२०’ अंतर्गत शिक्षकांच्या प्रशिक्षणावर भर देण्यात आला आहे. पण प्रत्यक्षात अजूनही अनेक शिक्षकांना पुरेशा सुविधा नाहीत. शिक्षक दिवस साजरा करताना या वास्तवाचा विचार करणं आणि केवळ औपचारिक कार्यक्रमांच्या पलीकडे जाऊन शिक्षकांच्या अडचणींना वाचा फोडणं, त्यांचं सक्षमीकरण करणं आवश्यक आहे.५ सप्टेंबर ही तारीख भारतीय विद्यार्थ्यांच्या आणि नागरिकांच्या मनात आदरभाव निर्माण करणारी आहे. ती आपल्यासाठी अभिमानाची बाब आहे. मात्र ५ ऑक्टोबर हा दिवस आपल्याला शिक्षणातील जागतिक स्तरावर चाललेल्या प्रवाहाशी जोडतो. शिक्षकांच्या प्रश्नांची व्यापक समज आणि जागतिक पातळीवरील बदलांची जाणीव करून देतो. त्यामुळे दोन्ही दिवसांचं महत्त्व वेगळं असलं, तरी उद्दिष्ट मात्र एकच आहे — शिक्षकांचा सन्मान, त्यांचं सशक्तीकरण आणि शिक्षण व्यवस्थेचा सर्वांगीण विकास.या दोन्ही तारखा एकमेकांशी स्पर्धेत नसून एकमेकांना पूरक आहेत. भारताने जसे आपल्या सांस्कृतिक परंपरेनुसार ५ सप्टेंबरची निवड केली आहे, तसेच जागतिक स्तरावर ५ ऑक्टोबरची निवड करून शिक्षणातील आंतरराष्ट्रीय विचारांची देवाण-घेवाण सुरू केली आहे. शिक्षक दिन कोणताही असो, तो केवळ एक उत्सव न राहता, शिक्षकांच्या योगदानाची आणि शिक्षण क्षेत्राच्या जबाबदाऱ्या समजून घेण्याचा दिवस असावा, हीच आजच्या काळाची खरी गरज आहे.

 

 

 

 

 

महाराष्ट्र राज्य सरकारने जिल्हा परिषद शाळांसाठी 'शिक्षण सेवक भरती 2025' अंतर्गत 9,350 पदांसाठी जाहिरात निघणार असल्याचे जाहीर केले आहे. या भरतीमध्ये स्थानिक उमेदवारांना प्राधान्य दिले जाणार आहे, ज्यामुळे ग्रामीण भागातील शिक्षण गुणवत्ता वाढवण्यास मदत होईल.

 

शिक्षक पात्रता परीक्षा (TET)

 

टीईटी परीक्षा ही 1ली ते 8वी (पेपर 1) आणि 6वी ते 8वी (पेपर 2) वर्गासाठी शिक्षक होण्यासाठी बंधनकारक आहे. महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषदेकडून घेण्यात येणाऱ्या या परीक्षेसाठी अर्ज करण्याची अंतिम मुदत 9 ऑक्टोबर 2025 पर्यंत वाढविण्यात आली आहे. इच्छुक उमेदवार नेटबँकिंग, डेबिट किंवा क्रेडिट कार्डद्वारे परीक्षा शुल्क भरून रात्री 11.59 वाजेपर्यंत अर्ज करू शकतात.

 

 

राज्य सरकारने खासगी विनाअनुदानित आणि अंशत: अनुदानित शाळांतील शिक्षकांसाठी वेतन अनुदानाच्या पुढील टप्प्यासाठी 970.42 कोटी रुपयांच्या खर्चास मंत्रिमंडळाने मान्यता दिली आहे. यामुळे शिक्षकांच्या वेतनात वाढ होईल.