‘ग्रेटर अफगाणिस्तान’चा नकाशा...पाकिस्तानचे प्रदेश दाखवले अफगानचे!

Map of Greater Afghanistan मागील महिन्यात पाकिस्तानसोबत वाढलेल्या तणावानंतर आता ‘ग्रेटर अफगाणिस्तान’ या कल्पित नकाश्याचे पुनरुज्जीवन झाल्याच्या बातम्या आंतरराष्ट्रीय स्तरावर चर्चा ठिणवल्या आहेत. अफगाणिस्तानमधील काही संघटनांनी आणि तालिबानच्या समर्थकांनी सादर केलेल्या नकाश्यात पाकिस्तानच्या अनेक प्रदेशांना अफगाण भूमीचा भाग दाखवले आहे. या नकाश्याचा प्रसार आणि याबाबतची वक्तव्ये दोन देशांतील संबंधांमध्ये नव्याने तणाव निर्माण करणारी बाब ठरत आहे.

 

 

 

काही अफगाण उत्साही युवकांनी तालिबानच्या उच्च पदस्थ अधिकाऱ्यांना हा नकाशा भेट म्हणून देताना दाखवला; या नकाश्यात खैबर-पख्तूनख्वा, गिलगिट-बाल्टिस्तान आणि बलुचिस्तानसारख्या प्रशासकीय भागांना अफगाण प्रदेश म्हणून चिन्हांकित करण्यात आले आहे. तालिबानच्या काही गटांमध्ये या प्रकारची ऐतिहासिक-राष्ट्रवादी भावना दीर्घ काळापासून पसरली आहे. त्याला ‘पश्तूनिस्तान’ किंवा ‘ग्रेटर अफगाणिस्तान’ म्हणतात  आणि हा मुद्दा ड्युरंड लाईन या वादग्रस्त सीमारेषेबाबतच्या भिन्न मतांशी जोडलेला आहे.

इतिहासकाळात १८९३ मध्ये ब्रिटिश काळात आखण्यात आलेली ड्युरंड रेषा अनेक अफगाण राष्ट्रवाद्यांना मान्य नाही; तालिबानच्या काही पिढ्यांना ती कधीच मान्य न झाल्याचे वृत्त आहे. सध्याच्या घडामोडींमध्ये या भू-राजकीय ताणलेल्या मुद्द्यांचा नव्याने उठून येणे हे राजकीय आणि भौगोलिक असंतोषाचे दर्शन घडवते. दरम्यान, कतर आणि तुर्की यांनी पाकिस्तान-तालिबान संघर्षात मध्यस्थी करण्याचे प्रयत्न केले आहेत. तुर्कीच्या परराष्ट्र कार्यालयाच्या अहवालानुसार सर्व संबंधित पक्षांनी शांतता राखण्याचे आणि संभाव्य उल्लंघनांसाठी देखरेख यंत्रणा स्थापन करण्याबाबत सहमती दर्शविली आहे. दोन्ही बाजूंनी युद्धबंदीच्या अंमलबजावणीची तांत्रिक चर्चा पुढील टप्प्यात घडवण्यासाठी इस्तंबूलमध्ये उच्चस्तरीय बैठकीचे नियोजन केले आहे.

तालिबानच्या एका पक्षाचे नेतृत्त्व किंवा त्यांच्या समर्थकांनी उघडपणे असा नकाशा जाहीर केला असला तरी, आंतरराष्ट्रीय राजकारणात तो कसा परिणाम करेल हे समजून घेण्यासाठी तज्ज्ञांचे भू-राजनैतिक विश्लेषण आवश्यक आहे. काही सुरक्षा व गुप्तचर सूत्रे म्हणतात की तालिबान ड्युरंड लाईनवरून झालेल्या ऐतिहासिक वाटाघाटींना वैधता देत नाही आणि पाकिस्तानवरील त्यांच्या नकारामुळे भविष्यात सीमेवरील तणाव अधिक वाढू शकतो, तर इतर विश्लेषक याला केवळ प्रतिमात्मक राजनैतिक दाव्याचा भाग मानून सध्याच्या परिस्थितीचे संपूर्ण चित्र समजून घेण्याचे आवाहन करतात.

या संदर्भातील संवेदनशीलतेमुळे स्थानिक लोकवर्ग आणि शरणार्थी प्रश्नही आणखी गुंतागुंतीचे होऊ शकतात; पाकिस्तानकडून अनेक अफगाण निर्वासितांचे निर्गमन झाले आहे आणि त्या घटनेला तालिबानकडून तीव्र भावना व्यक्त केली गेली आहे. अशा पार्श्वभूमीवर, आंतरराष्ट्रीय मध्यस्थी व संवादाचे तातडीने आयोजन झालेले महत्त्वाचे मानले जात आहे, कारण कोणतीही तणावपूर्ण पाऊल घेतल्यास परिसरातील स्थिरतेवर दीर्घकालीन परिणाम होऊ शकतात.