निसर्गाची देणं! बोर व्याघ्रत आढळल्या वाघाच्या आवडीच्या आरोही वनस्पती

Bor Tiger Reserve, जैवविविधतेने नटलेल्या बोर व्याघ्र प्रकल्पात वनविभागाच्या वरिष्ठ अधिकार्‍यांच्या मार्गदर्शनात २०२३ ते मार्च २०२५ या कालावधीत विशेष सर्वेक्षण करण्यात आले. याच सर्वेक्षणाअंती पट्टेदार वाघांच्या संवर्धनासाठी उपयुत ठरत असलेल्या बोर व्याघ्र प्रकल्पात तब्बल १३१ प्रजातीच्या आरोही वनस्पती असल्याची नोंद घेण्यात आली आहे.

 

 

बोर व्याघ्र प्रकल्पाचे कोअर क्षेत्र १३ हजार ८०० हेटर तर बफर क्षेत्र ६७ हजार ८१४.४६ हेटर आहे. एकसंघ नियंत्रणामुळे बोरच्या बफर क्षेत्राची जबाबदारी वन्यजीव विभागाकडे वळती करण्यात आली आहे. या व्याघ्र प्रकल्पात नेमया किती प्रजातीच्या आरोही वनस्पती आहेत याची इत्यंभूत माहिती जाणून घेण्यासाठी वनसंरक्षक श्रीलक्ष्मी अन्नाथुला, उपवनसंरक्षक नरेंद्र चांदेवार यांच्या मार्गदर्शनात बोर व्याघ्र प्रकल्पाच्या वनपरिक्षेत्र अधिकारी अर्चना नौकरकर यांनी पुढाकार घेऊन विशेष सर्वेक्षण केले. यात १३१ प्रकारच्या आरोही वनस्पती आढळल्याची नोंद घेण्यात आली. बोर व्याघ्र प्रकल्पात लाइंबिंग अ‍ॅजिओस्पर्म्सची ४० कुळ आणि ९१ वंशच्या वनस्पती असून ज्यामध्ये द्विदल वनस्पतींचे १२३ प्रजाती असे वर्चस्व आहे.

 

 

एकदल वनस्पतींचे Bor Tiger Reserve, ८ प्रजाती अशी स्थिती आहे. त्यापैकी ३५ कुळ आणि ८६ प्रजाती द्विदल आहेत. तर केवळ ५ कुळ आणि ५ प्रजाती एकदल होती. त्यामुळे या प्रदेशात द्विदल आरोही वनस्पतीचे प्राबल्य अधोरेखित झाले आहे.अभ्यासात चढाईच्या यंत्रणेचे चार प्राथमिक प्रकारांमध्ये वर्गीकरण देखील केले गेले. स्टेम ट्विनर्स सर्वात जास्त प्रचलित होते. चढाईच्या त्यांच्या प्राथमिक पद्धती म्हणून स्टेम ट्विनिंगचा वापर करत होते. टेंड्रिल आरोही वनस्पती दुसर्‍या क्रमांकाचा सर्वात मोठा गट होते. ज्यांनी आधारासाठी पान किंवा स्टेम टेंड्रिलचा वापर केला. सशस्त्र (४ प्रजाती, ३.०५ टक्के) आणि निशस्त्र (१० प्रजाती, ७.६४ टक्के) दोन्ही स्ट्रॅगलर, स्क्रॅम्बलिंग वाढीवर अवलंबून होते. तर हुक लायंबर्स (३ प्रजाती, २.२९ टक्के) सर्वात कमी सामान्य होते. ते अँकरेजसाठी काटे किंवा हुक वापरत होते. या निष्कर्षांमुळे बोर व्याघ्र प्रकल्पात आरोहींची पर्यावरणीय अनुकूलता आणि संरचनात्मक विविधता अधोरेखित होते. ज्यामध्ये स्टेम ट्विनर्स आणि वनौषधीयुत वेली प्रमुख प्रकार आहे. हा अभ्यास उष्णकटिबंधीय कोरड्या, पानझडी जंगलांमध्ये चढत्या वनस्पतींच्या पर्यावरणशास्त्राची समज वाढविण्यास मदत करतो. वन गतिशीलता आणि संवर्धनात त्यांच्या भूमिकेवर अधिक संशोधन करण्याची आवश्यकता अधोरेखित करतो. बोर व्याघ्र प्रकल्पासारख्या संरक्षित क्षेत्रांमध्ये भविष्यातील जैवविविधता मूल्यांकन, आरोही वनस्पतींचे संवर्धन आणि अधिवास व्यवस्थापन धोरणांसाठी हा डेटा प्राथमिक आधार म्हणून काम करू शकतो असे निष्कर्श संबंधित अभ्यासातून काढण्यात आले आहे.वनौषधीयुत द्राक्षवेली सर्वात जास्त ७४ प्रजाती आढळल्या. तर परजीवी द्राक्षवेली दुर्मिळ होत्या. दुर्मिळ परजीवी द्राक्षवेलीच्या २ प्रजातींची नोंद घेण्यात आली.