सागरी सामर्थ्याचा गौरव दिवस

Indian Navy Day भारतीय नौदल दिन हा दरवर्षी ४ डिसेंबर रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस केवळ एक औपचारिक उत्सव नसून, भारताच्या सागरी सीमांची रक्षा करणाऱ्या नौदलाच्या पराक्रमाचा, त्यागाचा आणि राष्ट्रीय सुरक्षेसाठी त्यांनी निभावलेल्या अद्वितीय भूमिकेचा गौरव करणारा असतो. राष्ट्राच्या संरक्षणव्यवस्थेत भारतीय नौदलाचे स्थान अनन्यसाधारण मानले जाते. भूमी, जल आणि वायु यांपैकी सागरी सुरक्षा ही देशाच्या आर्थिक, सामरिक आणि रणनीतिक धोरणांची कणा मानली जाते. त्या अर्थाने भारतीय नौदल दिन हा दिव्य परंपरा, शौर्यगाथा आणि आधुनिक युगातील तांत्रिक सामर्थ्य यांचे प्रतीक आहे.

 

 

 

भारतीय नौदल दिनाची Indian Navy Day ऐतिहासिक पार्श्वभूमी १९७१ च्या भारत–पाकिस्तान युद्धात भारतीय नौदलाने दाखवलेल्या अद्वितीय शौर्यावर आधारित आहे. ४ डिसेंबर १९७१ रोजी ‘ऑपरेशन ट्राइडंट’अंतर्गत भारतीय नौदलाने पाकिस्तानी नौदल तळ कराचीवर धाडसी हल्ला केला. या मोहिमेत भारतीय युद्धनौकांनी केवळ अल्प वेळात पाकिस्तानचा एक मोठा नौदल तळ, तेल साठे आणि अनेक महत्त्वाची जहाजे नष्ट केली. या मोहिमेची योजना, अंमलबजावणी आणि यश हे इतके प्रभावी होते की त्यानंतर पाकिस्तानचा संपूर्ण नौदल तळ अस्ताव्यस्त झाला. या विजयाने भारताचे सागरी सामर्थ्य संपूर्ण जगासमोर उज्ज्वल केले. याच ऐतिहासिक विजयानिमित्त ४ डिसेंबर हा दिवस भारतीय नौदल दिन म्हणून घोषित करण्यात आला.

 

 

 

भारतीय नौदलाचा इतिहास अत्यंत समृद्ध आहे. स्वातंत्र्यपूर्व काळात ब्रिटिश भारतीय नौदल म्हणून सुरुवात झाल्यावर १९४७ मध्ये भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर नौदलाची पुनर्रचना करण्यात आली. आधुनिक भारताचे नौदल केवळ तटरक्षा करणारे दल नसून महासत्ता बनण्याकडे वाटचाल करणाऱ्या देशाचे सामरिक अंग आहे. शत्रूपासून सागरी सीमांचे रक्षण करणे, समुद्री दरोडेखोरांना प्रतिबंध करणे, समुद्रमार्गाने होणाऱ्या व्यापाराची सुरक्षितता सुनिश्चित करणे, परदेशात संकटग्रस्त भारतीयांना मदत करणे, नैसर्गिक आपत्तींमध्ये बचावकार्य करणे आणि आंतरराष्ट्रीय शांततेसाठी योगदान देणे अशा अनेक जबाबदाऱ्या भारतीय नौदल पार पडते.

आज भारतीय नौदल अनेक अत्याधुनिक क्षेपणास्त्रे, पाणबुड्या, विध्वंसक युद्धनौका, विमानवाहू नौका आणि तंत्रज्ञानाने सज्ज आहे. INS विक्रमादित्य आणि स्वदेशी निर्मित INS विक्रांत या विमानवाहू नौकांमुळे भारत जगातील काही मोजक्या देशांमध्ये गणला जातो ज्यांच्याकडे विमानवाहू नौकांचे सामर्थ्य आहे. तसेच अरिहंत वर्गातील अणुपाणबुड्या भारताच्या समुद्री प्रतिकारकक्षेला दृढ करतात, ज्यामुळे राष्ट्राची सामरिक क्षमता आणखी बळकट झाली आहे. भारतीय नौदलाने ‘Make in India’ च्या माध्यमातून स्वदेशी लष्करी तंत्रज्ञानाला वाढती चालना दिली असून स्वयंसिद्धतेकडे वाटचाल मजबूत केली आहे.नौदल दिनाच्या पूर्वसंध्येला देशभर विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात. नौदलाच्या ताफ्याचे दर्शन, साहसी कौशल्यांचे प्रात्यक्षिक, युद्धतंत्रांचे प्रदर्शन, नौदलाची परंपरा, इतिहास आणि आधुनिक युगातील भूमिका याबद्दल जनजागृती असे अनेक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. विद्यार्थ्यांसाठी माहितीपर प्रदर्शन, समुद्रकिनाऱ्यावर मदतकार्याचे प्रात्यक्षिक आणि बचावकार्याचे प्रशिक्षण या उपक्रमांमुळे युवकांना नौदलाबद्दल प्रेरणा मिळते. या दिवशी शहीद नौसैनिकांना श्रद्धांजली अर्पण केली जाते आणि त्यांच्या कुटुंबीयांचा सन्मानही केला जातो.

 

 

 

भारतीय नौदलाची Indian Navy Day कार्यसंस्कृती शिस्त, धैर्य, निष्ठा आणि राष्ट्रनिष्ठा या मूल्यांवर आधारलेली आहे. समुद्रात काम करताना नौसैनिकांना अनेक संकटांना सामोरे जावे लागते. वादळे, हवामानातील बदल, समुद्रातील अज्ञात धोके आणि लांब काळ घरापासून दूर राहण्याची कसरत—या सर्वांवर मात करत ते राष्ट्राच्या सुरक्षेसाठी अविरत कार्यरत असतात. त्यांच्या या समर्पणामुळे भारताच्या सागरी सीमा सुरक्षित आहेत. व्यापारमार्ग, आयात–निर्यात आणि समुद्री अर्थव्यवस्था सुरक्षित राहते. भारत हा जगातील सर्वात मोठ्या सागरी व्यापार करणाऱ्या राष्ट्रांपैकी एक आहे आणि त्याचे ७,५०० किलोमीटरहून अधिक विस्तृत किनारपट्टीचे रक्षण करणे हे अत्यंत मोठे आणि जबाबदारीचे कार्य आहे.नौदल दिन हा केवळ शौर्याचा उत्सव नसून भारतीय जनतेला सागरी सुरक्षेविषयी जागरूक करण्याचा दिवस आहे. आपण बहुतेक वेळा भूसीमा आणि हवाई सुरक्षेबद्दल बोलतो; परंतु प्रत्यक्षात भारतीय अर्थव्यवस्था, व्यापार आणि भू-राजकीय स्थान यासाठी सागरी सुरक्षा अत्यंत महत्त्वाची आहे. हिंद महासागर प्रदेशातील भारताचे स्थान अतिशय रणनीतिक आहे. म्हणूनच भारतीय नौदल हिंद महासागरात केवळ स्वतःच्या सुरक्षेसाठीच नव्हे, तर मित्रदेशांना मदत, आपत्कालीन परिस्थितीत बचावकार्य आणि आंतरराष्ट्रीय समुद्री सुरक्षेत योगदान देण्यासाठीही सतत सक्रिय असते.

 

 

 

भारतीय नौदल दिन आपल्याला देशाच्या सागरी सामर्थ्याचे स्मरण करून देतो. ही फक्त नौदलाची नव्हे, तर प्रत्येक भारतीयाची अभिमानाची परंपरा आहे. या दिवशी आपण नौसैनिकांच्या शौर्याला सलाम करतो आणि भारताच्या भविष्यासाठी आणखी सामर्थ्यशाली नौदल उभे करण्याचा संकल्पही करतो. भारतीय नौदलाने गेल्या अनेक दशकांत ज्या प्रकारे स्वतःला आधुनिक केले आहे, तंत्रज्ञान स्वीकारले आहे आणि राष्ट्राच्या संरक्षणात मोलाचे योगदान दिले आहे, त्यासाठी त्यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन केले पाहिजे.या सर्वांचा सार असा की भारतीय नौदल दिन हा आपल्या सागरी सुरक्षेचे महत्त्व, भारतीय नौदलाची ऐतिहासिक कामगिरी आणि भविष्याचे सामर्थ्य या सर्वांचे प्रतीक आहे. राष्ट्राच्या संरक्षणासाठी दिवस–रात्र कार्य करणाऱ्या नौसैनिकांमुळे आपण सुरक्षित आहोत. हा दिवस त्यांच्या पराक्रमाला वंदन करण्याचा, कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि राष्ट्रनिष्ठेचा संकल्प पुन्हा दृढ करण्याचा आहे. भारतीय नौदल दिन हा अभिमान, प्रेरणा आणि राष्ट्रीय एकतेचे प्रतीक आहे—ज्या भारताला महासत्ता बनवण्याचा स्वप्न पाहतो, त्यासाठी सागरी सामर्थ्य हा अविभाज्य भाग आहे.

 

 

 

भारतीय नौदल Indian Navy Day दिनाच्या निमित्ताने पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी दिलेला संदेश हा केवळ औपचारिक शुभेच्छा नव्हता, तर भारताच्या सागरी सामर्थ्याबद्दलचा आत्मविश्वास, नौसैनिकांबद्दलची कृतज्ञता आणि समुद्राशी असलेल्या भारताच्या ऐतिहासिक नात्याची जाणीव देणारा होता. मोदी म्हणाले की भारतीय नौदल हे राष्ट्राच्या सुरक्षेचे, स्थैर्याचे आणि समृद्धीचे भक्कम प्रतीक आहे. देशाची समुद्री सीमा सुरक्षित ठेवण्यासाठी ज्याप्रकारे नौदल सतत दक्ष राहते, दिवस–रात्र प्रचंड आव्हानांशी झुंज देत देशाचे रक्षण करते, ते पाहून प्रत्येक भारतीयाच्या मनात अपार अभिमान निर्माण होतो.

 

 

यांनी असेही म्हटले की भारताची सागरी परंपरा अत्यंत प्राचीन आणि गौरवशाली आहे. हजारो वर्षांपासून भारत समुद्रमार्गे व्यापार, सांस्कृतिक देवाणघेवाण आणि ज्ञानाचे आदान–प्रदान करत आला आहे. अशा या परंपरेला आजच्या आधुनिक युगात भारतीय नौदलाने अत्याधुनिक तंत्रज्ञान, स्वदेशी क्षमतांचा विकास आणि देशभक्तीच्या बळावर आणखी सामर्थ्य दिले आहे. मोदींनी “ज्याच्याकडे समुद्रावर नियंत्रण, त्याच्याकडे सामर्थ्य” हा संदेश अधोरेखित करत सांगितले की हिंद महासागरात भारताचे स्थान महत्त्वपूर्ण असून त्याची जबाबदारी नौदल अत्यंत दक्षतेने पार पाडत आहे.नौदल दिनानिमित्त त्यांनी नौदलातील सर्व अधिकारी, जवान आणि त्यांच्या कुटुंबीयांचे अभिनंदन केले. देशासाठी आपले आयुष्य समर्पित करणाऱ्या शूर नौसैनिकांना त्यांनी वंदन केले आणि कर्तव्य पार पाडताना शहीद झालेल्या जवानांना स्मरून त्यांच्या त्यागाचे ऋण संपूर्ण देश कधीच फेडू शकत नाही, असे त्यांनी नमूद केले. नौदलातील कर्मचाऱ्यांची शिस्त, त्याग, धैर्य आणि निश्चयी वृत्ती ही आजच्या युवा पिढीसाठी प्रेरणा असल्याचे त्यांनी सांगितले.

 

 

पंतप्रधानांनी हेही स्पष्ट केले की आजचे भारतीय नौदल केवळ युद्ध किंवा सुरक्षेपुरते मर्यादित नाही. ते आपत्ती व्यवस्थापन, बचावकार्य, मानवतेची सेवा, परदेशातील संकटग्रस्त भारतीयांना मदत, तसेच आंतरराष्ट्रीय शांतता आणि सुरक्षिततेसाठीही सक्रिय भूमिका बजावत आहे. नैसर्गिक आपत्ती काळातील मदतकार्यापासून ते समुद्री दरोडेखोरांवर नियंत्रण ठेवण्यापर्यंत नौदलाचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे. त्यामुळे नौदलाबद्दलची देशाची कृतज्ञता अधिक दृढ होते.मोदींनी स्वदेशी तंत्रज्ञानाच्या विकासाला चालना देणाऱ्या नौदलाच्या उपक्रमांचे विशेष कौतुक केले. INS विक्रांतसारख्या विमानवाहू नौका, आधुनिक पाणबुड्या आणि नवीन युद्धनौकांच्या निर्मितीमुळे भारताची सागरी सामर्थ्यशाली ओळख अधिक बळकट होत आहे. यामुळे ‘आत्मनिर्भर भारत’ या संकल्पनेलाही मोठा आधार मिळतो. नौदलाची ही क्षमता केवळ भारताच्या सुरक्षेलाच नव्हे, तर जगात शांतता आणि सहकार्याच्या भावनेलाही बळकटी देते, असे त्यांनी नमूद केले.या सर्व विचारांद्वारे मोदींच्या संदेशाचा सार असा दिसून येतो की भारतीय नौदल हे भारताच्या राष्ट्रीय शक्तीचे अविभाज्य अंग आहे. समुद्राची सुरक्षितता म्हणजे देशाची सुरक्षितता, आणि त्यामुळेच नौदलाचे योगदान प्रत्येक भारतीयासाठी अभिमानाचा विषय आहे. नौसैनिकांच्या पराक्रमामुळे आज देश आत्मविश्वासाने महासत्ता बनण्याच्या मार्गावर चालला आहे. नौदल दिन हा या पराक्रमाचा गौरव करण्याचा, सैनिकांच्या त्यागाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि देशाच्या सागरी सामर्थ्याला नव्या उंचीवर नेण्याचा संकल्प करण्याचा दिवस आहे.