विविध देशांतील सैन्य भरती व अग्निपथ योजना

नुकतीच भारत सरकारने Agneepath Yojana अग्निपथ या योजनेची घोषणा केलेली आहे. या योजनेंतर्गत पहिल्या वर्षी 40-50 हजार तरुणांची भरती केली जाणार आहे. विविध देशातील सैन्य भरतीमध्ये सारखेपणा नाही. काही देशात ही सैन्य भरती करारावर तर काही ठिकाणी ठरावीक कालावधीसाठी केली जाते. यासाठी सैन्य शक्तीच्या दृष्टीने शक्तिशाली देशांच्या सैन्य भरतीची प्रक्रिया समजून घेणे महत्त्वाचे ठरते.

 

 

 

Agneepath Yojana : अमेरिकन सैन्यात सुमारे 1.4 दशलक्ष सैनिक आहेत. येथे सैन्य भरती ऐच्छिक तत्त्वावर केली जाते. बहुतांश जवान चार वर्षांसाठी सैन्यात भरती होतात. त्यानंतर त्यांना चार वर्षांचा राखीव शुल्क कालावधी लागू केला जातो. यादरम्यान कधी गरज पडल्यास या जवानांना पुन्हा कर्तव्यावर बोलावता येते. या कालावधीत जवानदेखील पूर्ण सेवेत सामील होऊ शकतात आणि अशा परिस्थितीत ते पेन्शनसाठी पात्र ठरतात. 20 वर्षांची सेवा पूर्ण केल्यानंतर त्यांना सर्व प्रकारच्या सुविधा पुरविल्या जातात. मुदतपूर्व सेवानिवृत्तीच्या बाबतीत, अशा जवानांना काही भत्तेसुद्धा प्राप्त होतात. रशियामध्ये सैनिकांच्या अनिवार्य भरतीचे हायब्रीड मॉडेल स्वीकारले आहे तसेच तेथे कंत्राटी पद्धतीने सैन्याची भरती केली जाते. अनिवार्य सैनिकांना एक वर्षाचे प्रशिक्षण दिले जाते. यानंतर त्यांना एक वर्ष सैन्यात सेवा करावी लागते. त्यानंतर त्यांना राखीव दलात समाविष्ट केले जाते. अशा जवानांची सक्तीची भरती पद्धत अवलंबली जाते. अशा जवानांना विद्यापीठात प्रवेशात प्राधान्य दिले जाते. त्यांना लष्करी अकादमीत शिक्षण घेण्याचा पर्यायही उपलब्ध असतो.

 

 

Agneepath Yojana : चीनमध्ये सैन्य भरती अनिवार्य स्वरूपाची आहे. दरवर्षी 4.5 लाख युवक प्रशिक्षणासाठी सहभागी होतात. चीनमधील पुरुषांची संख्या पाहता दरवर्षी आठ दशलक्ष तरुणांना या प्रशिक्षणासाठी तयार केले जाते. असे जवान दोन वर्षांची सक्तीची सेवा देतात. यादरम्यान त्यांना 40 दिवसांचे प्रशिक्षण दिले जाते. यानंतर अशा सैनिकांना युनिट किंवा गरजेनुसार विशेष प्रशिक्षणही दिले जाते. यानंतर निवडीच्या आधारावर चिनी सैन्यात निश्चित संख्येने सैनिकांचा समावेश केला जातो. सैन्यातून बाहेर पडल्यानंतर या सैनिकांना व्यवसाय सुरू करण्यासाठी स्वस्तात कर्ज दिले जाते. एखाद्या कंपनीने अशा कर्मचार्‍यांना कामावर ठेवल्यास त्यांना कर सवलती मिळतात.

 

 

Agneepath Yojana : फ्रान्समध्ये सैनिकांची भरती कंत्राटी पद्धतीने केली जाते. या भरतीचे अनेक मॉडेल आहेत. यामध्ये कंत्राट एक वर्ष ते पाच वर्षांसाठी वाढवून दिले जाते. पाच वर्षांचा करारदेखील वाढवला जाऊ शकतो. सैनिकांना तीन महिन्यांचे प्रशिक्षण दिले जाते. 19 वर्षे देशाची सेवा करणार्‍या जवानांना पेन्शन दिली जाते. इस्रायलमधील सर्व तरुणांना लष्करी सेवेत जाणे अनिवार्य आहे. पुरुषांना 32 महिने सैन्यात सेवा करावी लागते, तर महिलांना 24 महिने सैन्यात घालवावे लागतात. यानंतर त्यांना राखीव यादीत समाविष्ट केले जाते आणि जेव्हा आवश्यक असेल तेव्हा त्यांना कर्तव्यासाठी बोलावले जाऊ शकते. यादरम्यान सैनिकांना शस्त्रे आणि उपकरणे हाताळण्याचे प्राथमिक प्रशिक्षण दिले जाते. ब्रिगेड स्तरावर प्रशिक्षण घेतल्यानंतर त्यांना ऑपरेशनल ड्यूटीवर ठेवले जाते. यातील 10 टक्के सैनिकांना सशस्त्र दलात कायम केले जाते आणि त्यांना सात वर्षांचा करार दिला जातो. किमान 12 वर्षे सैन्यात सेवा केलेल्या सैनिकांना पेन्शन मिळते. बहुतेक देश लष्करी कारकीर्दीच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांवर नावनोंदणीचे वेगवेगळे मॉडेल फॉलो करतात. सर्व देश त्यांच्या निवडी आणि गुणवत्तेच्या निवड प्रक्रियेवर आधारित, प्रारंभिक अनिवार्य सेवा कालावधीनंतर सैनिकांना सेवेत ठेवतात. प्रारंभिक प्रशिक्षण कालावधी सर्व देशांमध्ये कमी आहे. सैनिकाची दीर्घकालीन सेवेसाठी निवड झाल्यानंतर त्याला विशेष प्रशिक्षण दिले जाते. डिस्चार्ज झाल्यावर दिली जाणारी प्रोत्साहने देशानुसार बदलू शकतात, परंतु सामान्यत: उच्च शिक्षण घेण्यासाठी सवलत, प्रोत्साहन, सेवा जारी केल्यावर आर्थिक पॅकेज, प्रदान केलेल्या सेवेच्या प्रकार आणि कालावधीसाठी शैक्षणिक पात्रतेतील क्रेडिट्स, कायमस्वरूपी संवर्गातील भरतीमध्ये प्राधान्य, सेवेतून सुटल्यावर काही नोकरीचे आश्वासन, प्रत्येकच देश देतो. याच धर्तीवर भारत सरकारने सैन्य दलात भरतीसाठी नवीन ‘अग्निपथ’ योजना जाहीर केली आहे; ज्यामध्ये निवडलेल्या उमेदवारांची चार वर्षांच्या कालावधीसाठी अग्निवीर म्हणून नोंदणी केली जाईल. या अग्निवीरांना सशस्त्र दलांनी घोषित केलेल्या संघटनात्मक आवश्यकता आणि धोरणांनुसार त्यांचा कार्यकाळ पूर्ण केल्यानंतर कायमस्वरूपी केडरमध्ये नावनोंदणीसाठी अर्ज करण्याची संधी दिली जाईल. यापैकी 25 टक्के अग्निवीरांची सशस्त्र दलात नियमित केडर म्हणून नोंदणी करण्यासाठी निवड केली जाईल, असे सरकारने स्पष्ट केले आहे.

 

 

Agneepath Yojana : अग्निवीरला सशस्त्र दलात कोणते आर्थिक पॅकेज दिली जाईल याबाबतीत केंद्र शासनाकडून काही संमिश्र वार्षिक पॅकेजची घोषणा करण्यात आलेले आहे. ज्यानुसार अग्निवीरास पहिल्या वर्षाचे पॅकेज अंदाजे 4.76 लाख रुपये, चौथ्या वर्षी सुमारे 6.92 लाख रुपयांपर्यंत अपग्रेड भत्ता, जोखीम आणि अडचणीत निवृत्ती, रेशन, ड्रेस, प्रवास भत्ता लागू, मासिक पगाराच्या 30 टक्के वैयक्तिक योगदान, समान रकमेचे शासनाचे योगदान, 10.04 लाख रुपयांच्या कॉर्पस व्यतिरिक्त मिळालेले व्याज, जे चार वर्षांनंतर आयकरातून मुक्त आहे, मृत्यू झाल्यास भरपाई, 48 लाख रुपयांचे विना-सहयोगी जीवन विमा संरक्षण, सेवेदरम्यान मृत्यू झाल्यास 1 कोटी रुपये विमा सुरक्षा, ‘सेवानिवृत्ती’ घटकासह चार वर्षांच्या सेवा न झालेल्या कालावधीसाठीही देय, अपंगत्व आल्यास भरपाई, वैद्यकीय अधिकार्‍यांनी निर्धारित केल्यानुसार अपंगत्वाच्या टक्केवारीच्या आधारावर भरपाई, 100 टक्के, 75 टक्के, 50 टक्के अपंगत्वासाठी अनुक्रमे 44/25/15 लाख रुपये एकवेळ सानुग्रही रक्कम दिली जाणार आहे.

 

 

Agneepath Yojana : सशस्त्र दलांची युवा प्रतिमा उंचावून युवकाना जोखीम घेण्याच्या क्षमतेसह त्यांना सर्वोत्तम लढाऊ कौशल्याने सुसज्ज करण्याची आशा या योजनेकडून केली जात आहे. देशातील तांत्रिक संस्थांचा लाभ घेऊन प्रगत तंत्रज्ञानाच्या सीमारेषेने सुसज्ज असलेल्या उदयोन्मुख आधुनिक तंत्रज्ञानाचा प्रभावीपणे वापर करण्यासाठी समाजातील तरुण प्रतिभांना आकर्षित करण्याचा यात प्रयत्न करण्यात आला आहे. सैन्याचा पोशाख अंगावर धारण करण्याचे स्वप्न पाहणार्‍या तरुणांचे हे स्वप्न प्रत्यक्षात उतरवण्याची ही संधी असू शकते. तरुणांमध्ये सशस्त्र दलाचा आवेश, धैर्य, सौहार्द, वचनबद्धता आणि समूहभावना आत्मसात करण्यासाठी ही योजना मदत करू शकते. तरुणांना शिस्त, उत्साह, प्रेरणा आणि कार्यकुशलता यासारख्या क्षमता आणि गुणांनी सुसज्ज करणे शक्य होऊ शकते, असे शासनाकडून सातत्याने सांगितले जात आहे. ही योजना सशस्त्र सेना, राष्ट्र, व्यक्ती आणि समाजासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरेल. विविधतेतील एकतेवर आधारित राष्ट्रीय एकात्मता आणि सर्व स्तरातील महिलांसह तरुणांना समान संधी निर्माण होऊ शकते. नागरी समाजातील लष्करी मूल्यांसह सशक्त, शिस्तप्रिय आणि कुशल तरुणांद्वारे राष्ट्र उभारणीचे उद्दिष्ट साध्य होऊ शकते. बदलत्या परिस्थितीनुसार ऊर्जावान, निरोगी, वैविध्यपूर्ण, अधिक प्रशिक्षित आणि सशक्त तरुणांसह परिवर्तनशील विकासाद्वारे उत्तम लढाऊ तयारी देशाला करता येईल, असे केंद्र सरकारने म्हटले आहे. काटेकोर आणि पारदर्शक निवड प्रक्रियेद्वारे सर्वोत्तम प्रतिभांची निवड याद्वारे केली जाऊ शकते. तांत्रिक संस्थांचा समावेश करून स्किल इंडियाचे फायदे वाढविण्याचे प्रयत्न यातून करण्यात आल्याचे दिसून येते.

 

 

Agneepath Yojana : या योजनेमुळे सशस्त्र दलांची कार्यक्षमता वाढेल. तरुणांच्या प्रतिमेने सुसज्ज, निर्भयतेने रणांगणात प्रवेश करण्यास अधिक सक्षम जवानांची जोखीम घेण्याची क्षमता अधिक असेल, अशी अपेक्षा आहे. शासनाने या योजनेबाबत काही स्पष्टीकरण दिले असले, तरी अनेक राज्यातून तरुणांचा या योजनेला विरोध दिसून येतो. तरुणांची बाजू शासनाने समजून घेतली पाहिजे. तरुणांच्या भूमिका व त्यांचे प्रश्न शासनाने गांभीर्याने ऐकून घेणे महत्त्वाचे आहे. ज्या तरुणांनी देश सेवेबरोबरच स्वतःच्या करीअरची स्वप्ने पाहिलेले आहेत, त्यांच्या या स्वप्नांना धक्का लागणार नाही, याचा विचार शासनाने करणे गरजेचे आहे.