निष्काम कर्मयोगी !

 

ChandraShekhar Joshi जिंदगी तू कितने भी बिछा दे, काटें मेरे राह पर,

उन सब को फ़ूलों-सा समझ, निरंतर चलता रहूँगा मैं !

प्रारब्धात जे आहे ते घडणारच; त्यामुळे भूत-भविष्याचा विचार न करता वर्तमानाला हसतमुखाने सामोरे जाणारे लोक नकळत आपल्या बरोबरच इतरांनाही समृद्ध करीत असतात. ChandraShekhar Joshi प्रसिद्धीपासून कायम लांब असलेले, पण ‘माझा प्रत्येक विद्यार्थी हा उत्तम कलावंत आणि उत्तम माणूस घडावा’ याची तळमळ असलेले गायत्री स्वर निकेतनचे संचालक गुरुवर्य गायन- वादनाचार्य पंडित श्री चंद्रशेखरजी जोशी वयाच्या 89 व्या वर्षी दि. 25/02/2023 ला कालवश झाले. त्यांच्याशी कळत-नकळत जोडल्या गेलेल्या प्रत्येकाला आपला आधारवड कोसळल्याची जाणीव झाली. ChandraShekhar Joshi अखंड सुरू असणारा संगीतमय प्रवास अचानक स्थिरावला असे वाटले.

 

 

 

 

 

ChandraShekhar Joshi त्यांचा जन्म मध्यप्रदेशातील मूळ ‘बडवानी’ या गावचा. जन्माच्या 9 दिवसानंतरच आईचे जाणे आणि त्यानंतर मावशीने केलेला सांभाळ; तेव्हापासूनच जीवनाचा संघर्ष काही त्यांना चुकला नाही. कुठलीही सांगीतिक पार्श्वभूमी नसताना एकदा गावच्या रामलीलेत त्यांनी व्हायोलिनचे सूर ऐकले. त्या स्वराने त्यांच्या मनात घर केले आणि त्यांनी ठरवले मला हे वाद्य शिकायचंय; पण त्या पर्यंत पोहोचणेही त्यांच्यासाठी तेवढेच कठीण होते. ChandraShekhar Joshi गाठीशी पैसे नसताना त्यांची जिद्द, तळमळ आणि व्हायोलिन शिकण्याचा ध्यास त्यांना नागपूरच्या पं. श्री श्यामराव विलायची यांच्याकडे घेऊन आला. त्या पूर्वी काही वर्षे त्यांनी आर्वी येथील पं. बाबुलालजी भट्ट यांच्याकडून संगीताचे धडे घेतले. मिळेल ते काम करायचं, पण संगीत साधनेत खंड पडू द्यायचा नाही, असा जणू त्यांचा दृढनिश्चयच! फक्त व्हायोलिनच नाही तर गायन, तबला, हार्मोनियम, बासरी, सतार वादन या सगळ्यातही त्यांचा हातखंड होता. ChandraShekhar Joshi याचदरम्यान ते प्रमिला या सुयोग्य कन्येशी विवाहबंधनात अडकले.

 

 

 

संसाराची दोन्ही चाके एकमेकांना पूरक असली ना, की पावलोपावली संकटे जरी आली, तरी एकमेकांच्या साथीने ती सगळी पार करता येतात. ChandraShekhar Joshi याचं समर्पक उदाहरण म्हणजे हे जोडपं. कलाकाराला संघर्ष चुकला नाही, पण हा संघर्ष सुरू असताना त्यांच्या कुटुंबीयांनी कायम दिलेली साथ ही बहुमोलाची. ChandraShekhar Joshi आपल्याकडे जे आहे, जेवढे आहे त्यातूनही इतरांना शक्य असेल तेवढे देण्याची गुरुजींची आंतरिक वृत्ती होती. आर्थिक स्थिती नाजूक असलेल्या कितीतरी विद्यार्थ्यांना त्यांनी सढळ हाताने मदत केली. ChandraShekhar Joshi ते आपल्या दिनचर्येबाबत अतिशय काटेकोर होते. नित्यनेमाने पहाटे 3 वाजता उठणे, त्यानंतर 3.30 पर्यंत आंघोळ आटोपून योगाभ्यास, ध्यानधारणा करणे, संस्कृतमध्ये गीतापठण करणे आणि ग्रंथांचे वाचन करणे. ते झाल्यावर 5 वाजता स्वतःसाठी चहा तयार करणे, हा त्यांचा नियम. ChandraShekhar Joshi सकाळी 6 वाजता त्यांचे विद्यार्थी गायन शाळेत येत असत. 6 ते 8 वाजेपर्यंत त्यांची शिकवणी झाली की, ते 8-8.30 दरम्यान पंचगव्य घालून दूध पीत असत.

 

 

10-10.30 ला जेवण आटोपले की, परत ते 12 वाजेपर्यंत विद्यार्थ्यांना शिकवत. 12 ते 2 ही त्यांच्या विश्रांतीची वेळ. उठल्यावर ते गीतेचा अर्थ पठण करत. ChandraShekhar Joshi दुपारी 3 ते संध्याकाळी 5 ते परत विद्यार्थ्यांना ज्ञानार्जन करीत असत. 5 वाजता हनुमान चालीसा, रामरक्षा स्तोत्र आणि त्यांच्या दैनिक प्रार्थना झाल्या की, ते सूर्यास्ताआधी हलका नाश्ता करीत. त्यानंतर मनोरंजनासाठी एखादी मालिका बघितली की, बरोबर रात्री 8.30 वाजता ते झोपी जात. या त्यांच्या दिनचर्येत त्यांनी कधीही खंड पडू दिला नाही. ChandraShekhar Joshi त्यांची शिस्तबद्ध जीवनशैली, नम्रता, अतीव प्रेमळ आणि मायाळू स्वभाव, लहानांनादेखील आदराने वागवण्याची वृत्ती या सगळ्यांमुळेच अनेक माणसे त्यांच्याशी मनाने जोडली गेली. ChandraShekhar Joshi त्यांना पहिल्यांदा भेटणारी व्यक्तीसुद्धा त्यांच्या चेह-यावरचे तेज बघून हरवून जात असे. त्यांची जिज्ञासा आणि उत्साह तर तरुणांनादेखील लाजवेल असा होता. ChandraShekhar Joshi लहानांसाठी ते त्यांचे खेळकर आबा होते तर मोठ्यांसाठी वडीलधा-या पित्याची छाया होते.

 

 

 

ChandraShekhar Joshi आपलं संगीत हे कुणाच्या कामाचे प्रतिबिंब न वाटता सगळ्यात आधी ते ‘आपलं’ वाटायला हवं, असं ज्यांना वाटतं ना, ते काहीतरी प्रयत्न करून ती किमया साधतातच, हा त्यांचा दृढ विश्वास होता आणि तेच त्यांनी आपल्या शिष्यांमध्ये रुजवलं. स्वर गळ्यातून नव्हे, तर ते अंतरंगातून उमटायला हवेत, ही त्यांची शिकवण. सूर, ताल आणि लय यांचा समन्वय त्यांनी संगीताबरोबरच त्यांच्या आयुष्यातही अचूक साधला होता. ChandraShekhar Joshi संगीतातले बारकावे ते अगदी सहजगत्या समजावून सांगत. त्यांनी अनेक कलावंतांबरोबर साथसंगत केली. त्यांची व्हायोलिनची साथसंगत तर आहाऽऽ आपले गुरू खूप प्रसिद्ध असावे, मोठमोठे कार्यक्रम करणारे असावे असं प्रत्येक शिष्याला वाटतं. पण आपला शिष्य परिपूर्ण कलावंत व्हावा हा एकच ध्यास ठेऊन ते कधीही प्रसिद्धीच्या मागे धावले नाहीत. कलावंतांनी अहंकारविरहित जीवन जगून आपल्या सादरीकरणाने सगळ्यांना प्रसन्न करावे, असे त्यांचे ठाम मत होते. ChandraShekhar Joshi शेवटच्या क्षणापर्यंत त्यांनी आपली संगीत साधना अविरत सुरू ठेवली होती. त्यांची जीवनयात्रा शब्दांत मांडता येणे कठीण आहे. पण त्यांचा परीसस्पर्श ज्यांना ज्यांना झाला, ते कृतकृत्य झाले. ते शरीर रूपाने जरी आज नसले, तरी अनेकांच्या मनामनांत ते कायम वास्तव्यास आहेत.

 

 

 

त्यांच्या पश्चात त्यांची दोन मुले, सुना, जावई, नातू, नात, आप्त आणि मोठा शिष्य परिवार आहे. ChandraShekhar Joshi त्यांचे बरेच शिष्य संगीत क्षेत्रात आपली सेवा देत आहेत. त्यांची शिकवण व त्यांच्याकडून मिळालेले ज्ञान याचा पुढे प्रचार-प्रसार करण्यासाठी त्यांचे कुटुंबीय आणि शिष्य परिवार सदैव प्रयत्नशील असेलच. त्यांच्या एका विद्यार्थिनीने केलेली ही एक अविस्मरणीय सुंदर कविता- ChandraShekhar Joshi 

एक लख्ख दिवा पेटत होता तुमच्या प्रखर तेजस्वाचा !

स्वतःचे देह जाळून इतरांना प्रकाश दिला, अभिमान होता मला तुमच्या अस्तित्वाचा

अंगी उच्च विचार ठेऊन, लोकांना मार्ग दाखवला जीवन जगण्याचा

आधार होता मला तुमच्या असण्याचा, बातमी आली आता तो दिवा विझलाय, ChandraShekhar Joshi

सर्वत्र अंधार झालाय, आता या अंधारात ‘तो दिवा’ मी कुठे शोधू?

तुम्ही याल ना शोधून द्यायला?