चीनचा सामना करणार भारतीय नौसेना!

Indian Navy : भारत आणि चीनमधील तणाव ही नवीन गोष्ट नाही. विशेषत: गेल्या तीन-चार वर्षांपासून दोन्ही देशांमधील संबंधांमध्ये कमालीचा तणाव आहे. अलीकडेच परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांनी चीन आणि भारत यांच्यातील संबंध ‘असामान्य’ असल्याचे सांगितले होते. चीन इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रातील आपल्या विस्तारवादी धोरणांपासून परावृत्त होत नाही आणि त्यामुळेच त्याचा सामना करण्यासाठी तो आशियातील इतर देशांशी सातत्याने लष्करी सहकार्य वाढवत आहे. (Indian Navy) भारत आपल्या नौदलावर विशेष लक्ष केंद्रित करीत आहे आणि आपल्या नौदलात अनेक नवीन पाणबुड्या जोडण्याबरोबरच सैन्याच्या उपकरणांचे आधुनिकीकरण करत आहे.

 

 

इंडो-पॅसिफिक प्रदेश हा केवळ भारतासाठीच नाही, तर संपूर्ण जगासाठी महत्त्वाचा आहे. त्यामुळे जगातील सर्व मोठ्या शक्तींचे लक्षही याकडे लागले आहे. जगाच्या जीडीपीच्या 60 टक्के भाग येथून येतो. जागतिक व्यापाराचा 50 टक्के भाग याच भागातून जातो. भारतासाठी हे महत्त्वाचे आहे कारण चीन भौगोलिक सीमांच्या बाबतीतही विस्तारवादी धोरण अवलंबत असून, भारताला आव्हानही देत आहे. दक्षिण-चीन समुद्र आणि दक्षिण पूर्व आशियाला लागून असलेल्या सर्व क्षेत्रांमध्येही भारताचे हितसंबंध आहेत.

 

 

भारताला (Indian Navy) आपले व्यावसायिक हित, सामरिक हितसंबंध आणि धोरणात्मक हितसंबंधांचे पूर्ण रक्षण व्हावे असे वाटते. चीन या भागात सातत्याने लष्करी जमवाजमव करत असून, आपली उपस्थिती वाढवत आहे. श्रीलंकेच्या हंबनटोटा बंदरावर चीनने केलेला ताबा असो किंवा काही दिवसांपूर्वी म्यानमारमधील कोको बेटावर सुरू असलेल्या बांधकामाचा गाजावाजा असो, हे सर्व आमच्या चिंतेचे विषय आहेत. दक्षिणपूर्व आशिया आणि दक्षिण चीन समुद्रातील आंतरराष्ट्रीय नियम स्वीकारण्यास चीनही नकार देत आहे. भारत आपल्या हितसंबंधांचे रक्षण करण्यासाठी पूर्ण तयारी करीत आहे आणि आपले सैन्य बळही वाढवत आहे. अंदमान आणि निकोबार बेटांमधील तिरंगी सेवा तळ असो किंवा तेथून सामरिक महत्त्वाच्या इतर ठिकाणी, भारत आपली नौदलाची तयारी पूर्ण करत आहे, मग ती पाणबुडीची तैनाती असो किंवा ड्रोनची तैनाती असो.

 

 

जागतिक भू-राजकारणात आणि (Indian Navy) भारत ज्या प्रकारे जागतिक महासत्ता बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करीत आहे, त्यात मुत्सद्देगिरीची स्वतःची भूमिका आहे आणि लष्करी तयारीची स्वतःची भूमिका आहे. आज जागतिक संदर्भात आर्थिक आणि लष्करी क्षमतेच्या आधारे मुत्सद्देगिरीची धोरणे ठरवली जातात. भारत सुरुवातीपासून हे धोरण अवलंबत आहे. पूर्व लडाखमध्ये 2019 नंतर अनेक प्रकारच्या समस्या आल्या. असे असूनही, भारत चर्चेची प्रक्रिया सुरू ठेवत आहे, तो चीनबरोबर एससीओमध्ये देखील सामील आहे आणि जी-20, ब्रिक्स मध्येही भारत आपले राजनैतिक प्रयत्न सुरू ठेवत आहे. याशिवाय, दक्षिण-चीन समुद्र किंवा इंडो-पॅसिफिक प्रदेशात आपल्या मित्र राष्ट्रांशी भारत सतत सहकार्य वाढवत आलेला आहे.

 

 

इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रात नौदलाची भूमिका वाढत असून, त्यानुसार तयारी करण्यात येत आहे. भारतीय नौदल आपल्या पाणबुडीच्या ताफ्यात सातत्याने आधुनिकीकरण करीत आहे. प्रोजेक्ट 75 अंतर्गत, रशियाच्या मदतीने आम्ही स्कॉर्पिन पाणबुड्या बनवल्या आहेत, त्यापैकी 5 भारतीय लष्कराचा (Indian Navy) भाग आहेत. सहावी पाणबुडी देखील भारतीय लष्कराचा भाग बनून लवकरच कार्यान्वित होणार आहे. भारतीय लष्कराने पूर्णपणे स्वदेशी आयएनएस विक‘ांत लाँच केले आहे आणि तेही काही दिवसांत कार्यान्वित होईल. आनंदाची बाब म्हणजे भारत अल्पावधीतच आण्विक प्रतिकार शक्ती मजबूत करण्यासाठी बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्रांनी सुसज्ज असलेल्या पाणबुड्यांचे कामही पूर्ण करेल.

 

 

भारत त्या प्रणालीच्या विकासावर भर देत आहे, ज्यामुळे पाळत ठेवण्याचे काम खूप सोपे होईल. भारत अशा प्रकारची पाणबुडी प्रणाली विकसित करण्यावर विशेषतः भर देत आहे. भारताचा स्वतःचा ड्रोन कार्यक्रम जोरात सुरू आहे, ज्यामुळे नौदल क्षेत्रात हेरगिरी करणे सोपे होईल. याशिवाय (Indian Navy) भारत अमेरिकेकडून रीपर-9 ड्रोनही खरेदी करीत आहे. याचा अर्थ भविष्यातील आव्हाने लक्षात घेऊन भारत तयारी करत आहे. ऑस्ट्रेलिया, जपान आणि आसियान देशांसोबत भारत ज्या प्रकारे एकत्र काम करीत आहे, त्यावरही लक्ष ठेवण्याची गरज आहे कारण ते जागतिक आव्हान आहे. भारत वेगवेगळ्या देशांसोबत नौदल सरावही करीत आहे आणि ज्या देशांसोबत समान हितसंबंध आहेत त्यांच्यासोबत एका समान व्यासपीठावर काम करायचे आहे.

 

 

सैन्य किती सामर्थ्यवान आहे, ते युद्धात कसे बचाव करते, हे त्याच्या लष्करी क्षमतेपेक्षा किंवा उपकरणांपेक्षा इतर गोष्टींवर अवलंबून असते. अमेरिकेसारखा मोठा देश व्हिएतनाम किंवा अफगाणिस्तानात अडकल्याचे आपण पाहिले आहे. आगामी काळात पारंपरिक युद्ध होण्याची शक्यताही कमी आहे. सायबर युद्ध, सामरिक युद्ध, माहिती युद्ध इत्यादी येत्या शतकातील युद्धे असतील. या टप्प्यावर भारत पूर्णपणे तयार दिसत आहे आणि सर्वात मोठी गोष्ट म्हणजे भारत सर्व तयारी स्वदेशीपद्धतीने करीत आहे. भारतीय प्रसारमाध्यमांमध्ये नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या बातम्यांनुसार, इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रात चीनच्या वाढत्या हस्तक्षेपाला तोंड देण्यासाठी भारत आपल्या लष्कराची, (Indian Navy) विशेषत: नौदलाची क्षमता वाढवण्यावर भर देत आहे. गेल्या तीन वर्षांपासून चीनसोबत सुरू असलेल्या सीमावादाच्या पृष्ठभूमीवर भारताचा हा प्रयत्न पुढे आला आहे. या दोन्ही देशांमध्ये चर्चेच्या अनेक फेर्‍या होऊनही सीमावाद सोडवण्यात कोणतीही प्रगती झालेली नाही. चीनशी सामना करण्यासाठी भारत आशियातील इतर देशांसोबत सातत्याने लष्करी सहकार्य वाढवत आहे. यासाठी, आपल्या नौदल ताफ्यात अनेक नवीन पाणबुड्यांचा समावेश करण्याबरोबरच, भारत लष्कराच्या उपकरणांचे आधुनिकीकरण करत आहे.

 

 

2023 च्या सुरुवातीपासून भारताने 17 पाणबुड्या तैनात केल्या आहेत. त्याचवेळी चीनकडे यापेक्षा चारपट अधिक पाणबुड्या आहेत. यूएस थिंक टँकच्या कागदपत्रांनुसार, चीनकडे डिझेल पाणबुड्या, आण्विक पाणबुड्या आणि बॅलिस्टिक मिसाइल पाणबुड्यांसह 66 पाणबुड्या तैनात आहेत. हिंदुस्तान टाइम्सच्या वृत्तानुसार, (Indian Navy) भारतीय नौदल फ्रान्सच्या नेव्हल ग‘ुपच्या सहकार्याने एअर इंडिपेंडेंट प्रोपल्शन (एआयपी) तंत्रज्ञानाने सुसज्ज तीन डिझेलवर चालणार्‍या पाणबुड्या तयार करणार आहे. ते माझगाव डॉक शिपबिल्डर्स लिमिटेडद्वारे बांधल्या जातील, ज्याने फ‘ेंच स्कॉर्पियन क्लास पाणबुडीच्या धर्तीवर यापूर्वीच कलवरी वर्गाच्या सहा पाणबुड्या तयार केल्या आहेत. या मालिकेतील सहावी पाणबुडी आयएनएस वगीर 2024 च्या सुरुवातीला लाँच होण्याची शक्यता आहे.

 

 

इंडिया टुडे वेबसाइटवर प्रकाशित झालेल्या एका अहवालात अधिकार्‍यांच्या हवाल्याने म्हटले आहे की, ही पाणबुडी पृष्ठभागविरोधी युद्ध, पाणबुडीविरोधी युद्ध, गुप्तचर माहिती गोळा करणे, खाणी टाकणे आणि पाळत ठेवणे इत्यादी अनेक मोहिमा पार पाडण्यास सक्षम आहे. तथापि, या अहवालात असेही सांगण्यात आले आहे की, (Indian Navy) चिनी नौदलाची लढाऊ क्षमता 2025 पर्यंत 400 जहाजे आणि 2030 पर्यंत 440 जहाजांपर्यंत वाढवण्याचा अंदाज आहे. त्याचबरोबर भारतीय नौदलाला 30 वर्षांच्या पाणबुडी बांधणी योजनेचे लक्ष्य पूर्ण करण्यासाठी किमान 24 पाणबुड्या तयार कराव्या लागतील. पाण्याखालील लढाऊ क्षमता वाढवण्यासोबतच भारताने पाळत ठेवण्यासाठी ड्रोन खरेदी कार्यक‘माला गती देण्याची योजना आखली आहे.

 

 

हिंदुस्तान टाइम्समध्ये एप्रिलमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या वृत्तानुसार, दक्षिण चीन समुद्रात चीनच्या हालचालींमुळे भारत चिंतेत आहे. चिनी नौदलाने हिंदी महासागरातही आपली गतिविधी वाढवावी असे भारताला वाटत नाही. यामुळेच भारत फिलीपिन्स, मलेशिया, व्हिएतनाम या पूर्व आशियाई देशांशी लष्करी सहकार्य वाढवत आहे. दक्षिण चीन समुद्रात या देशांचा चीनशी सीमावाद आहे. 8 मे रोजी आसियान देश आणि भारतीय नौदलाचा ‘आसियान इंडिया मेरीटाईम एक्सचेंज (ई आयएमइ-23) या युद्ध सरावाचा समारोप झाला. पहिल्यांदाच दक्षिण चीन समुद्रात हा युद्ध सराव करण्यात आला. (Indian Navy) सिंगापूरच्या चांगी नौदल तळावर या सरावांचे उद्घाटन करण्यात आले. लष्करी सराव क्षेत्राजवळ चिनी जहाजे कथितपणे दिसल्याचे वृत्त भारतीय माध्यमांनी दिले आहे. आणखी एका अनपेक्षित घडामोडीमध्ये, फेब‘ुवारीमध्ये, भारतीय नौदलाची पाणबुडी आयएनएस सिंधुकेसरीने आग्नेय आशियातील सर्वात मोठा देश असलेल्या इंडोनेशियामध्ये थांबा दिला. कोणत्याही भारतीय युद्धनौकेची ही पहिलीच इंडोनेशियाला भेट होती.

 

 

भारत आणि जपानने गेल्या वर्षी बंगालच्या उपसागरात जीआयएमइएक्स-22 नावाच्या संयुक्त सागरी लष्करी सरावात भाग घेतला होता. 2012 पासून हा युद्धाभ्यास होत असला, तरी भारत आणि जपानच्या प्रसारमाध्यमांनी हे युद्ध सराव अशा वेळी होत असल्याचे सांगितले की, जेव्हा इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रात चीनचा प्रभाव वाढत आहे. नौदल लढाऊ सराव व्यतिरिक्त, भारत आणि जपान संयुक्तपणे 2023 च्या सुरुवातीला पहिला हवाई लढाऊ सराव ‘वीर गार्डियन’ पूर्ण करतील. हाँगकाँगच्या साऊथ चायना मॉर्निंग पोस्टमध्ये या सरावाचे महत्त्व ‘प्रतीकात्मक’ असल्याचे सांगण्यात आले, कारण दोन्ही देशांचे सैन्य एकसंध नसले तरी ते चीनला संदेश देईल. अलीकडेच, (Indian Navy) भारताचे परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांनी पूर्व लडाखमध्ये दोन्ही देशांच्या सैन्यामध्ये सुरू असलेल्या तणावामुळे दोन्ही देशांमधील संबंध ‘असामान्य’ असल्याचे म्हटले आहे. तथापि, चीनचे परराष्ट्र मंत्री चिंग गँग यांनी भारत-चीन सीमेवरील परिस्थिती ‘सामान्यतः स्थिर’ असल्याचे वर्णन केले आहे. गोव्यात शांघाय कोऑपरेशन ऑर्गनायझेशनच्या परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीच्या वेळी, दोन्ही देशांनी सीमा विवादावर 4 आणि 5 मे रोजी चर्चा केली. सर्व प्रयत्न करूनही दोन्ही देशांदरम्यान सुरू असलेला गतिरोध अद्याप सुटलेला नाही.