कोणाला मिळाला होता पहिला भारतरत्न व कधीपासून झाली सुरुवात? जाणून घ्या

First Bharat Ratna : केंद्रातील मोदी सरकारने शुक्रवारी आणखी तीन जणांची भारतरत्नसाठी निवड केली. यामध्ये माजी पंतप्रधान नरसिंह राव, हरित क्रांतीचे जनक स्वामीनाथन अय्यर आणि माजी पंतप्रधान आणि शेतकरी नेते चौधरी चरण सिंह यांच्या नावांचा समावेश आहे. काही दिवसांपूर्वी बिहारचे माजी मुख्यमंत्री कर्पुरी ठाकूर आणि भाजप नेते आणि माजी उपपंतप्रधान लालकृष्ण अडवाणी यांनाही यावर्षी भारतरत्न देण्यात येणार असल्याची घोषणा करण्यात आली आहे. मोदी सरकारच्या आतापर्यंतच्या कार्यकाळाबद्दल बोलायचे झाले तर सरकारने 10 जणांची भारतरत्नसाठी निवड केली आहे. यातील ५ जणांना भारतरत्न देण्यात आले असून उर्वरितांना देणे बाकी आहे. हे आत्तापर्यंतचे अपडेट आहे. आता देशाच्या सर्वोच्च सन्मानाबद्दल थोडी माहिती देऊ.

 

 

 

 

देशात राजकारण, कला, साहित्य, विज्ञान, उद्योगपती, लेखक, समाजसेवक यांना भारतरत्न दिला जातो. देशाच्या स्वातंत्र्यानंतरच देशात भारतरत्न पुरस्कार देण्यास सुरुवात झाली. भारतात हा सर्वोच्च सन्मान देण्याची परंपरा 2 जानेवारी 1954 पासून सुरू झाली. त्याची सुरुवात तत्कालीन राष्ट्रपती राजेंद्र प्रसाद यांनी केली होती. स्वतंत्र भारताचे पहिले गव्हर्नर जनरल चक्रवर्ती राजगोपालाचारी, माजी राष्ट्रपती सर्वपल्ली राधाकृष्णन आणि डॉ. चंद्रशेखर वेंका रमण यांना 1954 मध्ये हे प्रथम देण्यात आले होते. 1954 पर्यंत फक्त जिवंत लोकांनाच भारतरत्न दिला जायची अशी व्यवस्था होती. पण 1955 नंतर ते मरणोत्तरही दिले जाऊ लागले.

 

भारतरत्न आणि पद्म पुरस्कार निवडण्याची प्रक्रिया वेगळी आहे. पंतप्रधान राष्ट्रपतींकडे भारतरत्नसाठी कोणाच्याही नावाची शिफारस करू शकतात. हे नुकत्याच झालेल्या निवडणुकांवरून समजू शकते. पंतप्रधान मोदींनी लालकृष्ण अडवाणी, कर्पुरी ठाकूर, पीव्ही नरसिंह राव, माजी पंतप्रधान चौधरी चरण सिंह आणि शास्त्रज्ञ स्वामीनाथन अय्यर यांची नावे राष्ट्रपतींना सुचवली आहेत. यासाठी कोणतीही औपचारिक शिफारस आवश्यक नाही. दरवर्षी भारतरत्नसाठी लोकांची निवड झालीच पाहिजे असे नाही. दरवर्षी जास्तीत जास्त ३ भारतरत्न दिले जाऊ शकतात. मात्र, यावेळी मिळून ५ जणांची यासाठी निवड करण्यात आली आहे.

 

आतापर्यंत एकूण ५३ जणांची भारतरत्नसाठी निवड झाली आहे. 2024 पूर्वी 2019 मध्ये शेवटचा भारतरत्न देण्यात आला होता. माजी राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी यांना अखेरचा हा सन्मान देण्यात आला. याशिवाय भूपेंद्र हजारिका आणि नानाजी देशमुख यांचाही त्या वर्षी गौरव करण्यात आला होता.

 

भारतरत्न पदक कसे दिसते ते जाणून घेऊया. भारतरत्न पदक तांब्यापासून बनवले जाते. ज्यामध्ये पिंपळाचे पान आणि त्यावर चमकणारा प्लॅटिनम सूर्य आहे. पानाचा काठ देखील प्लॅटिनम आहे. याच्या खाली भारतरत्न हिंदीत चांदीमध्ये लिहिलेले आहे. त्याच्या मागील बाजूस अशोक स्तंभ आहे ज्याच्या खाली सत्यमेव जयते लिहिलेले आहे.

 

भारतरत्न प्राप्तकर्त्यांना पदकासह प्रमाणपत्र दिले जाते. मात्र मानधनाची रक्कम दिली जात नाही. भारतरत्न प्राप्तकर्त्यांना रेल्वेकडून मोफत प्रवास सुविधा मिळतात. अशा लोकांना सरकारी कार्यक्रमात सहभागी होण्यासाठी आमंत्रित केले जाते. राज्य सरकारेही त्यांच्या राज्यातील लोकांना सुविधा पुरवतात.