दसरा... सण विजयाचा, संस्कृतीचा आणि नवचैतन्याचा

Vijayadashami  देशभरात दसऱ्याचा सण पारंपरिक उत्साहात आणि नवचैतन्याच्या वातावरणात साजरा करण्यात येत आहे. महाराष्ट्रात विशेषतः या सणाला सामाजिक, धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व लाभले आहे. विविध प्रांतांत विविध परंपरांनी साजरा होणारा विजयादशमीचा दिवस — हा केवळ एक धार्मिक सण न राहता, एक सामाजिक परिवर्तनाचे माध्यम ठरत आहे.

 

 

 

 

रामायणातील श्रीरामाच्या रावणवधाच्या विजयाचे प्रतीक म्हणून साजरा होणारा हा सण, पांडवांनी वनवासातून परत शस्त्र पुनःप्राप्ती करून युद्धास प्रारंभ केल्याच्या प्रसंगाशीही जोडला जातो. त्यामुळेच दसरा हा शौर्य, पराक्रम आणि सत्याच्या विजयाचा दिवस मानला जातो. देशभरात या दिवशी रावणाचे पुतळे जाळून वाईट प्रवृत्तींवर चांगुलपणाचा विजय साजरा केला जातो. हे केवळ धार्मिक विधी न राहता, मनातील अहंकार, मत्सर, लोभ यासारख्या दुर्गुणांवर मात करण्याचे प्रतीक म्हणून पाहिले जाते.

 

 

 

महाराष्ट्रात दसऱ्याची खास परंपरा म्हणजे शमी पूजन आणि “सोने घ्या, सोने द्या” ही सौहार्दपूर्ण रीत. शमीचे पान समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते. या दिवशी लोक एकमेकांना हे पान सोन्याच्या रूपात देऊन स्नेह आणि आपुलकीचे प्रतीक दर्शवतात. याच परंपरेच्या माध्यमातून द्वेष विसरून नव्या संबंधांची सुरुवात केली जाते.शस्त्रपूजा, वाहनपूजा, नवीन कामांचा शुभारंभ, शाळांचे उद्घाटन, व्यावसायिक उपक्रमांची सुरूवात — अशा विविध स्वरूपात दसऱ्याच्या दिवशी सकारात्मकतेचा नवा अध्याय सुरू होतो. ग्रामीण भागात शेतकरी आपली शेतीची अवजारे, बैल, नांगर यांची पूजा करून निसर्ग व उपजीविकेच्या साधनांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करतात. यामुळे दसरा केवळ धार्मिक नव्हे, तर श्रम, संस्कृती, आणि समर्पणाची भावना जागवणारा सण ठरतो.

 

 

 

 

 

यावर्षीचा दसरा आणखीनच विशेष ठरला, कारण राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या (RSS) शताब्दी वर्षाची सुरुवात याच दिवशी झाली. १९२५ साली विजयादशमीच्या दिवशी स्थापन झालेल्या संघाच्या १०० वर्षांच्या प्रवासाच्या निमित्ताने पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते विशेष शंभर रुपयांचे नाणे आणि टपाल तिकिट जारी करण्यात आले. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय केंद्रात झालेल्या या समारंभात पंतप्रधानांनी संघाच्या कार्याची प्रशंसा करत, ‘राष्ट्रप्रथम’ या तत्त्वज्ञानावर आधारित संघाच्या भूमिकेचे विशेष कौतुक केले.या विशेष नाण्यावर भारतमातेची प्रतिमा असून, “राष्ट्राय स्वाहा, इदं राष्ट्राय इदं न मम” हा संदेश कोरलेला आहे. हे नाणे केवळ चलन नाही, तर देशभक्ती आणि सांस्कृतिक अस्मितेचे प्रतीक म्हणून मानले जात आहे.

 

 

 

 

दसरा म्हणजे नवसंकल्प, नवचैतन्य आणि नवप्रेरणेचा दिवस. समाजात असलेले मतभेद, तणाव, असहिष्णुता यावर मात करण्यासाठी या सणाचे संदेश अत्यंत उपयुक्त आहेत. धार्मिक विधींपेक्षा अधिक, दसरा हा सामाजिक ऐक्य, आत्मचिंतन आणि सकारात्मकतेचा मार्ग दाखवणारा सण आहे. आपल्या मनातील ‘रावण’ – अहंकार, क्रोध, मत्सर, द्वेष यांचा संहार केल्याशिवाय खऱ्या विजयाची अनुभूती येऊ शकत नाही, ही भावना आजच्या काळातही तितकीच महत्त्वाची आहे.दसरा हा सण परंपरा आणि आधुनिकतेचा सुंदर संगम आहे. रामायण-महाभारतासारख्या ग्रंथांतील मूल्यांना उजाळा देतानाच, आजच्या सामाजिक प्रश्नांवरही मार्गदर्शन करणारा सण म्हणून त्याकडे पाहिले जात आहे. नवे उपक्रम, नवी दिशा आणि जीवनाच्या प्रत्येक टप्प्याची सकारात्मक सुरुवात यासाठी विजयादशमीचे औचित्य आजही महत्त्वाचे ठरते.दसऱ्याचा खरा अर्थ समजून घेतल्यास तो केवळ सण न राहता, जीवनाचा एक नवा अध्याय सुरू करणारा क्षण ठरतो. म्हणूनच प्रत्येक मराठी माणसाच्या आणि भारतीयाच्या मनात या सणाला एक खास स्थान आहे. विजयादशमीचे स्मरण हे केवळ देवपूजेपुरते मर्यादित नसून, आपल्या विचारांचे, कृत्यांचे आणि जीवनशैलीचे पुनर्मूल्यांकन करण्याची प्रेरणा आहे.