मुलं ही देवाघरची फुलं !

जागतिक global child rights day पातळीवर प्रत्येक बालकाचा जन्म हा आशेचा, निरागसतेचा आणि नवीन शक्यतांचा संदेश घेऊन येतो. परंतु दुर्दैवाने जगातील लाखो मुले अजूनही भूक, दारिद्र्य, शोषण, हिंसा, बालमजुरी, शिक्षणाचा अभाव आणि असमानता या अनेक समस्यांशी झुंजत आहेत. या पार्श्वभूमीवर जगभरातील देशांना बालकांच्या हक्कांबाबत जागरूक करण्यासाठी आणि मुलांसाठी सुरक्षित, शिक्षित व आनंदमय जीवन निर्माण करण्यासाठी संयुक्त राष्ट्रसंघाने दरवर्षी २० नोव्हेंबर हा दिवस जागतिक बाल हक्क दिन म्हणून घोषित केला. हा दिवस बालकांच्या संरक्षणासंबंधी असलेल्या आंतरराष्ट्रीय कराराचा, म्हणजेच UN Convention on the Rights of the Child (UNCRC) चा स्वीकार झाल्याची आठवण करून देतो. १९८९ साली स्वीकारलेला हा करार जगातील बहुतेक देशांनी मान्य केला असून मुलांच्या मूलभूत हक्कांसाठी तो एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला आहे.

 

 

 

 

जागतिक बाल हक्क दिन आपल्याला सांगतो की मुलं ही कोणत्याही राष्ट्राची भविष्यातील संपत्ती असतात आणि त्यांचे सर्वांगीण संरक्षण ही समाजाची सामूहिक जबाबदारी आहे. मुलांना निरोगी वाढ, दर्जेदार शिक्षण, सुरक्षा, सहभागाचा अधिकार आणि भेदभावमुक्त वातावरण मिळणे हे त्यांचे नैसर्गिक हक्क आहेत. दुर्दैवाने अनेक समाजांमध्ये आजही मुलींच्या शिक्षणाकडे दुर्लक्ष होते, बालविवाह केले जातात, मुलांकडून मजुरी करून घेतली जाते, त्यांना भीक मागायला लावले जाते किंवा गुन्हेगारी कृत्यांसाठी वापरले जाते. हे सर्व प्रकार मुलांच्या मानसिक, शारीरिक व बौद्धिक विकासावर मोठा परिणाम घडवतात. म्हणूनच बालकांच्या हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय तसेच राष्ट्रीय पातळीवर विविध संस्था कार्यरत आहेत.भारतासारख्या विशाल आणि विविधतेने नटलेल्या देशात बालकांची संख्या मोठी आहे. येथे संविधानाने आणि विविध कायद्याने मुलांना अनेक अधिकार दिले आहेत. बालमजुरी प्रतिबंध व विनियमन कायदा, लैंगिक अत्याचारांपासून बालकांचे संरक्षण कायदा (POCSO) बाल न्याय कायदा मुलांकरिता मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण अधिनियम (RTE) अशा अनेक कायद्यांद्वारे मुलांचे रक्षण करण्याचा प्रयत्न केला जातो. परंतु केवळ कायदे असणे पुरेसे नसून त्यांची काटेकोरपणे अंमलबजावणी होणे अत्यंत आवश्यक आहे. समाजातील प्रत्येकाने बालकांवरील अन्यायाविरुद्ध लढा दिला तरच या कायद्यांचा खरा उपयोग होईल.

 

 

 

 

जागतिक बाल हक्क दिन हा फक्त एक उत्सव नसून विचार करण्याचा दिवस आहे. हा दिन आपल्याला स्मरण करून देतो की मुलांच्या समस्या फक्त आकडेवारीपुरत्या मर्यादित नसून त्यामागे अनेक जिवंत मानवी चेहरे आहेत. एखाद्या मुलाला पोषण मिळत नाही, सुरक्षित वातावरण मिळत नाही अथवा शिक्षणाची संधी नाकारली जाते, तेव्हा संपूर्ण समाजच मागे पडतो. मुलांच्या मनात रुजविलेली भीती, असुरक्षितता आणि दुःख भविष्यातील राष्ट्रघटकांमध्येही परावर्तित होते. म्हणूनच मुलांचे हक्क जपणे म्हणजे त्यांच्या स्वप्नांचा, त्यांच्या क्षमतांचा आणि त्यांच्या मानवी अस्तित्वाचा आदर ठेवणे होय.आजच्या डिजिटल युगात मुलांच्या सुरक्षिततेचा प्रश्न अधिक गुंतागुंतीचा झाला आहे. इंटरनेटच्या माध्यमातून मुलांपर्यंत पोहोचणारे अश्लील, हिंसक किंवा दिशाभूल करणारे विषय त्यांच्या मानसिक आरोग्यावर गंभीर परिणाम करतात. त्यासाठी पालकांनी डिजिटल साक्षरता अंगीकारणे, मुलांसोबत संवाद राखणे आणि सुरक्षित इंटरनेट वापराविषयी मार्गदर्शन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. तसेच शाळांनीही विद्यार्थ्यांमध्ये डिजिटल सुरक्षा, आत्मविश्वास, लैंगिक शिक्षण आणि भावनात्मक आरोग्य याबाबत मार्गदर्शन करण्याची गरज आहे.

जागतिक global child rights day बाल हक्क दिनानिमित्त जगभरात विविध उपक्रम राबवले जातात. शाळा, सामाजिक संस्था आणि सरकारी विभाग मुलांसाठी कार्यशाळा, जनजागृती मोहीम, चित्रस्पर्धा, नाटिका, चर्चासत्रे इत्यादी आयोजित करतात. मुलांनी स्वतःच्या हक्कांबद्दल जागरूक व्हावे, त्यांनी आत्मविश्वासाने आपले मत मांडावे आणि समाजातील निर्णयप्रक्रियेत त्यांना सहभागी करून घेण्यात यावे, हा या दिवसाचा मुख्य हेतू आहे. मुलांचा आवाज ऐकणे आणि त्यांना निर्णय घेण्याची संधी देणे हे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वविकासात अत्यंत महत्त्वाचे ठरते.समाजात सर्वत्र असलेले भेदभाव, दारिद्र्य, अज्ञान आणि परंपरागत चुकीच्या समजुती या मुलांच्या विकासात मोठी अडथळे निर्माण करतात. म्हणूनच केवळ सरकार किंवा संस्था नव्हे तर समाजातील प्रत्येक व्यक्तीने मुलांच्या हक्कांचे रक्षण करण्याची जबाबदारी स्वीकारली पाहिजे. जेव्हा आपण एखाद्या मुलाला रडताना पाहतो, भीक मागताना पाहतो किंवा एखाद्या शाळाबाह्य मुलाला पाहतो, तेव्हा आपण दुर्लक्ष न करता त्यासाठी योग्य यंत्रणेशी संपर्क साधणे आवश्यक आहे. लहानसे पाऊलही एखाद्या मुलाचे आयुष्य बदलू शकते.

 

 

 

आजच्या global child rights day बदलत्या जगात मुलांना सुरक्षित, निरोगी, समतामूलक आणि प्रेमळ वातावरण मिळाले तर ते नक्कीच भविष्यात सक्षम नागरिक म्हणून तयार होतील. प्रत्येक मुलामध्ये दडलेला कलाकार, वैज्ञानिक, खेळाडू, नेता किंवा विचारवंत ओळखून त्याला प्रोत्साहन देणे हे समाजाचे कर्तव्य आहे. मुलांचं बालपण आनंदी असेल तरच त्यांचं भविष्य उज्ज्वल असेल आणि त्याहून महत्त्वाचं म्हणजे राष्ट्राचं भविष्यही तेजस्वी असेल.या सर्व गोष्टींचा विचार करता जागतिक बाल हक्क दिन हा केवळ एक औपचारिक दिवस नसून मानवी संवेदनांना जागवणारा एक महत्त्वपूर्ण संदेश आहे. या दिवसातून आपण शिकतो की मुलं ही फक्त पालकांची नव्हे तर संपूर्ण जगाची जबाबदारी आहेत. त्यांचे हक्क जपणे म्हणजे मानवतेचे भविष्य सुरक्षित करणे होय. त्यामुळे प्रत्येक वर्षी २० नोव्हेंबर हा दिवस आपल्याला समाजातील प्रत्येक मुलाला समान संधी, सन्मान, संरक्षण आणि प्रेम मिळावे यासाठी नवीन उत्साहाने प्रयत्न करण्याची प्रेरणा देतो.