धक्कादायक खुलासा! पुरुषांच्या फुप्फुसात स्त्रियांच्या तुलनेत जास्त घाण!

dirt-in-mens-lungs : ट्रॅफिकमध्ये गाडी चालवताना किंवा गर्दीच्या रस्त्यावरून चालताना, दिल्लीतील पुरुष महिलांपेक्षा शहरातील प्रदूषित हवा त्यांच्या फुफ्फुसांमध्ये जास्त प्रमाणात घेतात. दिल्लीच्या नेताजी सुभाष तंत्रज्ञान विद्यापीठ आणि नोएडा येथील पर्यावरण सल्लागार संस्थेच्या शास्त्रज्ञांनी २०१९ ते २०२३ या पाच वर्षांच्या अभ्यासात हे धक्कादायक निष्कर्ष काढले आहेत. या अभ्यासाचे शीर्षक आहे "दिल्लीतील श्वसन कणांच्या पदार्थांचे पाच वर्षांचे मूल्यांकन: एक्सपोजर आणि आरोग्य धोके." संशोधकांनी दिल्लीतील ३९ हवेच्या गुणवत्तेचे निरीक्षण केंद्रांमधील डेटाचे विश्लेषण केले.

 

 

 

 

 

 

शास्त्रज्ञांच्या मते, पुरुषांच्या श्वासोच्छवासाचे प्रमाण आणि हवेचा प्रवाह महिलांपेक्षा जास्त असतो, म्हणूनच त्यांच्या फुफ्फुसांमध्ये जास्त विषारी कण जमा होत असतात. बसताना, पुरुषांच्या फुफ्फुसांमध्ये महिलांपेक्षा अंदाजे १.४ पट जास्त PM2.5 कण आणि १.३४ पट जास्त PM10 कण जमा होतात. चालताना, पुरुषांच्या फुफ्फुसांमध्ये महिलांपेक्षा दोन्ही प्रकारच्या कणांपैकी (PM2.5 आणि PM10) सुमारे १.२ पट जास्त शोषले जातात. फुफ्फुसांच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये प्रत्यक्षात किती वायू प्रदूषण जमा होत आहे हे ठरवण्यासाठी या संशोधनात आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यताप्राप्त मॉडेलचा वापर करण्यात आला.

 

 

अभ्यासानुसार, दिल्लीच्या फुफ्फुसांमध्ये सूक्ष्म कणांचे प्रमाण (PM2.5) हे भारताच्या हवेच्या गुणवत्तेच्या मानकांपेक्षा अंदाजे 10 पट जास्त आहे आणि जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) मार्गदर्शक तत्त्वांपेक्षा अंदाजे 40 पट जास्त आहे. PM2.5 साठी भारताची दैनिक मर्यादा प्रति घनमीटर 60 मायक्रोग्राम आणि PM10 साठी 100 मायक्रोग्राम प्रति घनमीटर आहे. WHO मानकांनुसार, PM2.5 साठी दैनंदिन मर्यादा प्रति घनमीटर 15 मायक्रोग्राम आणि PM10 साठी 45 मायक्रोग्राम प्रति घनमीटर आहे. दिल्लीत फुफ्फुसांमध्ये पोहोचणारे प्रदूषण दोन्ही मानकांपेक्षा लक्षणीयरीत्या जास्त आहे.

 

 

संशोधनात असे आढळून आले की चालण्यामुळे बसण्यापेक्षा फुफ्फुसांमध्ये 2 ते 3 पट जास्त कणांचे प्रमाण जमा होते. चालणाऱ्या पुरुषांना सर्वाधिक धोका असतो, त्यानंतर महिला चालतात, त्यानंतर पुरुष बसतात आणि महिला कमीत कमी बसतात. यावरून स्पष्ट होते की रस्त्यावरील विक्रेते यांसारखे जास्त वेळ बाहेर घालवणारे पादचारी आणि कामगार यांना सर्वाधिक धोका असतो. यापैकी सर्वात धोकादायक म्हणजे PM2.5 सारखे सूक्ष्म कण, जे फुफ्फुसांच्या खोल भागात पोहोचतात.

 

 

संध्याकाळच्या वाहतुकीच्या वेळेत, PM2.5 कण आणि PM10 कण सकाळच्या तुलनेत फुफ्फुसांमध्ये 39 टक्के जास्त जमा होतात. हे संध्याकाळी वाढत्या वाहतुकीच्या धूरामुळे आणि प्रदूषणाला जमिनीच्या जवळ अडकवणाऱ्या हवामान परिस्थितीमुळे होते. या अभ्यासात असाही दावा करण्यात आला आहे की दिवाळीच्या रात्री फुफ्फुसांमध्ये कणांचे प्रमाण सणाच्या आधीच्या दिवसांच्या तुलनेत जवळजवळ दुप्पट होते आणि ही वाढलेली पातळी अनेक दिवस टिकून राहते.

 

 

औद्योगिक क्षेत्रांमध्ये फुफ्फुसांचे प्रदूषण सर्वाधिक जमा होत आहे, त्यानंतर व्यावसायिक क्षेत्रे. हिरव्यागार भागात, विशेषतः मध्य दिल्लीतील, तुलनेने कमी संपर्क असल्याचे आढळून आले. २०२० च्या लॉकडाऊन दरम्यान वाहतूक आणि उद्योग बंद झाल्यामुळे अनेक भागात फुफ्फुसांमध्ये कणांचे प्रमाण 60 ते 70 टक्क्यांनी कमी झाले. यावरून असे दिसून येते की वाहतूक आणि उद्योगात मोठ्या प्रमाणात कपात केल्याने आरोग्य धोके लवकर कमी होऊ शकतात. शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की दररोजच्या प्रदूषणापासून संरक्षण करण्यासाठी, विशेषतः प्रवाशांसाठी आणि बाहेर काम करणाऱ्यांसाठी, त्वरित धोरणात्मक बदल आवश्यक आहेत.