लोकमान्य टिळक : एक युगपुरुष

Lokmanya Tilak Punyatithi प्रत्येक राष्ट्राच्या इतिहासात काही व्यक्तिमत्वं अशी असतात, जी केवळ त्या काळापुरती मर्यादित राहत नाहीत, तर संपूर्ण युगाच्या सामाजिक, राजकीय आणि सांस्कृतिक जडणघडणीवर अमिट छाप सोडतात. बाळ गंगाधर टिळक, म्हणजेच ‘लोकमान्य’ टिळक हे असंच एक महान व्यक्तिमत्त्व. १ ऑगस्ट १९२० रोजी त्यांनी देहत्याग केला, पण त्यांच्या कार्याचा, विचारांचा आणि ध्यासाचा प्रवाह आजही तितक्याच प्रभावीपणे वाहत आहे.

 

 

 

लोकमान्य टिळक हे एक बहुपेडी व्यक्तिमत्त्व होतं. एक उत्कृष्ट पत्रकार, अभ्यासू शिक्षक, सिद्धहस्त लेखक, स्वातंत्र्यलढ्याचे महान नेता, तत्वज्ञ, समाजसुधारक आणि सर्वांत महत्त्वाचं म्हणजे सामान्य जनतेशी नाळ जुळवणारा प्रगल्भ विचारवंत. "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच" ही त्यांची गर्जना केवळ घोषणा नव्हती, तर संपूर्ण जनतेच्या मनात लढ्याची ज्वाला पेटवणारा मंत्र होता.टिळकांनी ‘केसरी’ आणि ‘मराठा’ हे दोन वृत्तपत्र मार्गदर्शक म्हणून सुरू केली. त्यांनी देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी वैचारिक पातळीवर लढा दिला. समाजात धार्मिक एकोपा निर्माण करण्यासाठी सार्वजनिक गणेशोत्सव आणि शिवजयंती हे सण सार्वजनिक स्वरूपात साजरे करण्यास सुरुवात केली. या उपक्रमांमधून त्यांनी जनतेमध्ये एकात्मता, राष्ट्रप्रेम आणि स्वाभिमानाची भावना जागवली.

त्यांची शिक्षणावरची आस्था ‘डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी’च्या स्थापनेतून दिसून येते. टिळकांचे गणित, संस्कृत आणि खगोलशास्त्रातील ज्ञान अतुलनीय होते. ‘गीतारहस्य’ हे त्यांचं चिंतनशील आणि तत्वज्ञानाने परिपूर्ण पुस्तक आजही मार्गदर्शक ठरतं. गीतेतील निष्काम कर्मयोगाची त्यांनी अत्यंत व्यवहार्य आणि प्रभावी मांडणी केली.स्वातंत्र्यलढ्यातील त्यांच्या ‘क्रांतिकारक’ विचारांमुळे त्यांना अनेकदा कारावासही भोगावा लागला. मंडालेच्या तुरुंगात त्यांनी ‘गीतारहस्य’ लिहिलं. त्यांनी ‘माणूस घडवा’ या तत्त्वावर विश्वास ठेवत समाजसुधारणेचा मार्गही स्वीकारला.

टिळकांचे जीवन हे संघर्षमय होते, पण त्यांच्या संघर्षाला नेहमीच जनतेचा पाठिंबा लाभला. म्हणूनच त्यांना ‘लोकमान्य’ ही पदवी मिळाली – ही पदवी कोणत्याही संस्थेने दिलेली नव्हती, ती जनतेच्या मनातून आलेली होती.आज लोकमान्य टिळकांची पुण्यतिथी म्हणजे त्यांच्या कार्याचा, विचारांचा आणि त्यागाचा स्मरणदिन. त्यांचे विचार आजही प्रेरणा देणारे आहेत. स्वातंत्र्य, स्वाभिमान, शिक्षण, समाजसंस्कार आणि राष्ट्रप्रेम या मूल्यांची नव्याने जाणीव करून देण्याची गरज आजच्या काळातही आहे. टिळकांचे जीवन हे या सगळ्याचं प्रतीक आहे.त्यांच्या पुण्यतिथीनिमित्त त्यांना विनम्र अभिवादन करताना हे लक्षात घेतलं पाहिजे की, केवळ त्यांच्या प्रतिमेला वंदन करून चालणार नाही, तर त्यांच्या विचारांचा अंगीकार करणे ही खरी त्यांना श्रद्धांजली ठरेल.