भारतीय शेतीत डिजिटल क्रांती

Digital Agriculture भारत हा कृषिप्रधान देश असून मागील काही वर्षांत या क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणावर बदल झाले आहेत. शेती क्षेत्रात इतर क्षेत्रांप्रमाणेच डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर वाढू लागला आहे. पिकांच्या खरेदी-विक्रीपासून ते विविध माहिती संकलनापर्यंत डिजिटल माध्यमांचा उपयोग होत आहे. पतंजलि संशोधन संस्थेने केलेल्या अभ्यासानुसार शेतीत डिजिटल आणि डेटावर आधारित तंत्रज्ञानाचा वापर करणे शक्य असून त्याचे अनेक फायदे शेतकऱ्यांना मिळू शकतात.

 

 

या संशोधनात म्हटले आहे की डेटा अॅनालिटिक्सचा वापर शेतकऱ्यांना योग्य निर्णय घेण्यासाठी केला जाऊ शकतो. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्ससारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे उत्पादकता वाढविण्यास मदत होऊ शकते. रिमोट सेन्सिंग, स्मार्ट सेन्सर्स, एआय-एमएल अल्गोरिदमवर आधारित आयओटी उपकरणे यांसारख्या प्रणाली आता शेतीचा महत्त्वाचा भाग बनू लागल्या आहेत. या प्रणाली शेतकऱ्यांना अचूक माहिती देऊन निर्णयक्षमता वाढवतात.

संशोधनानुसार डिजिटल शेती निर्णयप्रक्रियेत सुधारणा घडवून आणू शकते. त्यामुळे भविष्यात त्याचे महत्त्व अधिक वाढण्याची शक्यता आहे. सध्या भारतीय शेतीत डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे, मात्र आंतरराष्ट्रीय स्तरावर उपलब्ध असलेल्या उपाययोजनांच्या तुलनेत हे क्षेत्र जलद गतीने प्रगती करत आहे. त्यामुळे भविष्यात भारतीय शेतीत डिजिटल तंत्रज्ञानामुळे आर्थिक यश संपादन होण्याची मोठी संधी आहे.

डेटा Digital Agriculture अॅनालिटिक्समुळे संसाधनांचा योग्य वापर करणे शक्य होते. या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने पिकांचे उत्पादन वाढविण्याबरोबरच आर्थिक स्थैर्य मिळविण्याच्या संधी देखील वाढतात. अन्नसुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी डिजिटल शेती उपयुक्त ठरत आहे. यामध्ये डेटा-आधारित प्रणालींच्या मदतीने शेतात पाणी, पोषणद्रव्ये, खते आणि इतर रसायनांचा अचूक वापर केला जातो.डिजिटल क्रांती ही चौथ्या औद्योगिक क्रांतीसोबत उदयाला येत असून हरितक्रांतीनंतर भारतीय शेतीसाठी ती मोठा टप्पा मानली जात आहे. या क्रांतीमुळे लहान शेतकऱ्यांना डिजिटल पद्धतीने चालणाऱ्या कृषी-आधारित अन्न प्रणालीत सामील होण्याची संधी उपलब्ध होणार आहे.डिजिटल शेतीमुळे उत्पादकता वाढ, शेतकऱ्यांचे उत्पन्नवाढ, संसाधनांचा कार्यक्षम वापर आणि निर्णय प्रक्रियेत सुधारणा घडू शकते. मात्र यासोबत काही आव्हानेही आहेत. तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव आणि पायाभूत सुविधांची कमतरता ही महत्त्वाची अडचण आहे. तरीसुद्धा सातत्याने प्रयत्न सुरू ठेवले तर डिजिटल तंत्रज्ञान भारतीय शेतीला असीम संधी उपलब्ध करून देऊ शकते.